موجب ارش است یعنی چه؟ راهنمای جامع شرایط، محاسبه و تفاوت های ارش در قانون ایران

موجب ارش است یعنی اینکه برای آسیبی که به شما وارد شده، هیچ مقدار دیه مشخصی توی قانون نیومده، و قاضی با کمک نظر کارشناس پزشکی قانونی، مبلغ جبران خسارت رو تعیین می کنه. در واقع، ارش یه جور دیه سفارشیه!

تا حالا شده براتون پیش بیاد که خدای نکرده توی یه تصادف یا درگیری، آسیبی ببینید که معلوم نباشه چقدر باید بابتش غرامت بگیرید؟ شاید اسم دیه به گوشتون خورده باشه، ولی آیا از ارش هم چیزی می دونید؟ خیلی ها فکر می کنن هر آسیبی که به آدم وارد بشه، دیه مشخصی داره، اما خب ماجرا همیشه به این سادگی نیست. بعضی وقت ها آسیب ها اونقدر خاص و پیچیده ان که قانون گذار نتونسته براشون یه عدد و رقم ثابت تعیین کنه. اینجاست که پای «ارش» میاد وسط.

ارش در حقوق ما مثل یه چتر حمایتی عمل می کنه برای جاهایی که دیه ثابت نداریم. شاید تصور کنید که یه موضوع حقوقی خشک و خالیه، اما اتفاقاً دونستن اینکه موجب ارش است یعنی چهقوی> و چطور کار می کنه، می تونه موقع گرفتاری، حق و حقوقتون رو حسابی نجات بده. هدف ما اینه که با یه زبون خودمونی، حسابی سر از کار ارش دربیاریم؛ از اینکه اصلاً ارش چیه، تا اینکه کی و چطور باید بابتش پول بگیرید. پس بزن بریم تا تمام زوایای این مفهوم حقوقی رو با هم بررسی کنیم.

ارش چیست؟ (تعریف بنیادی و مبانی قانونی)

اجازه بدید اول از همه با یه تعریف ساده شروع کنیم. ارش چیه؟ به زبون خیلی خودمونی، ارش دیه ایه که مقدارش از قبل مشخص نیست.قوی> توی قانون برای خیلی از آسیب ها، یه مبلغ ثابت به عنوان دیه تعیین شده، مثلاً برای شکستن دست، یا از دست دادن یه چشم. اما فرض کنید رباط پاتون آسیب ببینه، یا یه سوختگی سطحی که شکل و قیافه تون رو عوض کنه. خب این ها دیه مشخص و معین ندارن. اینجاست که ارش میاد و این خلأ رو پر می کنه.

۱.۱. تعریف ساده و کاربردی ارش: دیه غیرمقدر به زبان عامیانه

ارش یعنی وقتی یه آسیبی به بدن یا سلامت ما وارد میشه، ولی قانون برای اون آسیب خاص، مقدار دیهقوی> ثابتی مشخص نکرده. تو این شرایط، دیگه قاضی نیست که از روی یه جدول ثابت مبلغ رو برداره، بلکه باید با توجه به شرایط خاص اون آسیب و با کمک کارشناس ها (معمولاً پزشکی قانونی)، یه مبلغ عادلانه تعیین کنه. به همین خاطر بهش میگن «دیه غیرمقدر»؛ یعنی دیه ای که مقدارش از پیش مقدر و تعیین شده نیست.

۱.۲. خاستگاه و مبانی قانونی ارش در نظام حقوقی ایران

اینکه ارش از کجا اومده و تو کدوم قسمت قانون می تونیم پیداش کنیم، خودش یه بحث حقوقیه. پایه و اساس ارش رو می تونیم تو ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامیقوی> پیدا کنیم. این ماده میگه: «ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس، میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.»

یعنی چی؟ یعنی دادگاه برای تعیین ارش، باید چند تا چیز رو با هم بسنجه: اول نوع و چگونگی آسیب، دوم اینکه این آسیب چقدر روی سلامتی فرد تأثیر گذاشته، سوم میزان خسارتی که وارد شده و در نهایت، با در نظر گرفتن دیه مقدر (یعنی همون دیه هایی که مقدارشون مشخصه) و البته نظر کارشناسقوی>، مبلغ ارش رو مشخص کنه. این ماده نشون میده که ارش، با اینکه مقدار ثابتی نداره، اما کاملاً بر اساس اصول قانونی و با دقت بالا تعیین میشه.

علاوه بر این، ماده ۵۵۹ قانون مجازات اسلامیقوی> هم شرایط کلی مطالبه ارش رو بیان می کنه و میگه هر وقت در اثر جنایت، صدمه ای به عضوی از بدن یا یکی از منافع انسان وارد بشه و برای اون توی شرع دیه معین یا نسبتی از اون تعیین نشده باشه، فرد آسیب دیده می تونه ارشقوی> رو مطالبه کنه. این یعنی اگه قانون برای آسیب شما دیه مشخصی نگذاشته باشه، شما هنوز حق جبران خسارت رو دارید و ارش این حق رو تأمین می کنه.

۱.۳. اصطلاح حکومت: همزاد قدیمی ارش

شاید توی بعضی کتاب های حقوقی قدیمی تر یا از زبان بعضی وکیل های باسابقه، اصطلاح «حکومت» به گوشتون بخوره. این اصطلاح همون ارش خودمونه! در واقع، قبل از قانون مجازات اسلامی جدید، به ارش «حکومت» هم می گفتن. پس اگه جایی دیدید که از حکومت حرف می زنن، بدونید که منظورشون همین ارشه و هیچ فرقی با هم ندارن. این هم یه گوشه کوچیک از تاریخچه حقوقی ارشقوی> بود.

۱.۴. هدف از وضع ارش در قانون: جبران خسارت های نادیده گرفته شده

شاید بپرسید خب اگه دیه داریم، دیگه چرا ارش؟ جوابش خیلی ساده است: قانون گذار نمی خواسته هیچ آسیبی بدون جبرانقovy> بمونه. فرض کنید توی زندگی روزمره، هزار جور اتفاق می تونه بیفته که منجر به آسیب های جسمی بشه. بعضی از این آسیب ها خیلی واضح و مشخصن، مثل شکستگی استخوان. اما بعضی دیگه ظریف ترن و ممکنه آثارشون کمتر به چشم بیاد، مثل آسیب به زیبایی، یا کاهش عملکرد یه عضو بدون از بین رفتن کاملش. اگه فقط دیه مقدر داشتیم، خیلی از این خسارت ها جبران نمی شدن و حقوق افراد آسیب دیده پایمال می شد.

هدف اصلی ارش، پر کردن همین خلأهای قانونیه. اینجوری هیچ آسیب بدنی، هر چقدر هم که نامشخص یا جزئی باشه، بدون جبران باقی نمی مونه و عدالت تا حد امکان برقرار میشه.

پس فلسفه وجودی ارشقovi>، تضمین عدالتقovi> و حمایت از حقوق شهروندانه، طوری که هیچ کس به خاطر نبود یه عنوان مشخص تو قانون، از حقش محروم نشه.

موجب ارش است در چه شرایطی معنا پیدا می کند؟ (عوامل ایجاد ارش)

حالا که فهمیدیم ارش چیه، بریم سراغ اینکه اصلاً کی و کجا میشه گفت یه آسیب موجب ارش استقovi>؟ یعنی چه اتفاقاتی باید بیفته تا بتونیم درخواست ارش بدیم؟ این بخش خیلی مهمه، چون اگه این شرایط نباشه، اصلاً پرونده ارش شما به جایی نمیرسه.

۲.۱. نبود دیه مقدر شرعی و قانونی: شرط اساسی

مهم ترین و اصلی ترین شرط برای اینکه یه آسیب موجب ارشقovi> باشه، اینه که برای اون آسیب، توی شرع و قانون هیچ دیه مشخص و از پیش تعیین شده ایقovi> وجود نداشته باشه. اگه دیه مقدر برای اون آسیب باشه، دیگه بحث ارش مطرح نیست و مستقیم همون دیه پرداخت میشه. به قول معروف، تا وقتی آب هست، تیمم باطله!

اجازه بدید چند تا مثال بزنم تا این موضوع حسابی براتون جا بیفته:

• آسیب به رباط ها و تاندون ها:قovi> فرض کنید توی یه حادثه، رباط زانوتون آسیب می بینه یا تاندون دستتون پاره میشه. برای این نوع آسیب ها، معمولاً دیه مشخصی توی قانون نداریم.
• برخی شکستگی ها بدون نقص عضو کامل:قovi> گاهی اوقات استخوان می شکنه، اما مثلاً کج جوش می خوره یا باعث یه نقص جزئی توی عملکرد عضو میشه که دیه کامل براش تعیین نشده.
• برخی سوختگی ها:قovi> سوختگی هایی که باعث تغییر رنگ پوست، ایجاد اسکار یا بدشکلی میشن، اما ممکنه دیه مشخصی نداشته باشن و نیاز به تعیین ارشقovi> داشته باشن.
• آسیب های داخلی بدون دیه مقدر:قovi> مثلاً آسیب به طحال، کبد یا سایر ارگان های داخلی که برای جراحت مشخص و مستقیمشون دیه خاصی بیان نشده باشه.

پس یادتون باشه، اولین و مهم ترین فیلتر برای ارش، نبود دیه مقدره.قovi>

۲.۲. ورود خسارت بدنی یا نقص منفعت: باید چیزی آسیب ببینه

شرط دوم اینه که باید واقعاً یه آسیبی به بدن یا یکی از منافع بدنقovi> وارد شده باشه. منافع بدن یعنی چی؟ یعنی چیزایی مثل حس بینایی، بویایی، چشایی، شنوایی یا قدرت تکلم. این آسیب باید قابل تشخیص باشه و بشه از نظر پزشکی ثابتش کرد.

مثلاً اگه کسی شما رو هل بده و شما فقط ترسیده باشید، این موجب ارشقovi> نمیشه. اما اگه در اثر همون هل دادن، زمین بخورید و مثلاً مچ پاتون پیچ بخوره و رباطش کشیده بشه، اینجا بله، آسیب فیزیکی وارد شده. یا اگه ضربه ای به سرتون بخوره که باعث کاهش حس بویایی بشه (نه از بین رفتن کاملش که دیه داره)، این هم می تونه مشمول ارش بشه.

۲.۳. لزوم کارشناسی پزشکی قانونی: نقش پررنگ متخصص ها

برخلاف دیه که با یه نگاه به جدول مشخص میشه، توی ارش پای کارشناسیقovi> میاد وسط. اینجا دیگه نظر قاضی به تنهایی کافی نیست. حتماً باید پزشکی قانونی وارد عمل بشه و با معاینه دقیق، نوع آسیب، شدت و تأثیراتش رو مشخص کنه. گزارش پزشکی قانونی مثل یه سند مهم عمل می کنه که نشون میده چه آسیبی و با چه شدتی به فرد وارد شده و قاضی بر اساس همین گزارش، تصمیم می گیره. به عبارتی، پزشکی قانونی چشم قاضی توی پرونده های ارشه.

۲.۴. تشخیص و حکم قاضی: حرف آخر رو دادگاه میزنه

در نهایت، بعد از اینکه پزشکی قانونی نظرش رو داد، قاضی با در نظر گرفتن تمام جوانب پرونده، یعنی گزارش پزشکی قانونی، اظهارات طرفین، سایر شواهد و البته قوانینقovi> مربوطه، حکم نهایی رو صادر می کنه و میزان ارش رو مشخص می کنه. پس تا وقتی قاضی حکم نده، هیچ مبلغی به عنوان ارش قطعی نیست. این مراحل نشون میده که چقدر تعیین ارش یه فرآیند دقیق و چند مرحله ایه.

تفاوت های کلیدی ارش و دیه: چرا موجب ارش متفاوت از موجب دیه است؟

حالا که با تعریف و شرایط ارش آشنا شدیم، وقتشه که یه مقایسه اساسی بین ارش و دیه داشته باشیم تا حسابی فرقشون رو بفهمیم. اینجوری دیگه هیچ وقت این دو تا مفهوم رو با هم اشتباه نمی گیرید.

ارش و دیه هر دو برای جبران خسارت های بدنی هستن، اما تفاوت های خیلی مهمی دارن که باعث میشه موجب ارش با موجب دیه فرق داشته باشه. بیاید این تفاوت ها رو یه نگاه بندازیم:

ویژگی	دیه (مقدر)	ارش (غیرمقدر)
تعیین مقدار	مبلغی ثابت و مشخص در شرع و قانون (از پیش مقدر).	مبلغی نامشخص و متغیر که توسط قاضی تعیین می شود.
مرجع تعیین مقدار	شارع مقدس و قانون.	قاضی با جلب نظر کارشناس پزشکی قانونی.
تفاوت جنسیتی	برای زن و مرد در برخی موارد متفاوت است (دیه زن نصف دیه مرد است).	در تعیین ارش میان زن و مرد تفاوتی وجود ندارد (ماده ۵۶۲ ق.م.ا)، البته سقف ارش زن محدود به دیه زن است.
مهلت پرداخت	دارای مهلت های مشخص (۱، ۲ یا ۳ سال بسته به نوع جنایت).	مهلت پرداخت مشخصی در قانون ندارد.
سقف مبلغ	حد نهایی ندارد (می تواند دیه کامل باشد).	مقدار ارش نباید از دیه مقدر همان عضو یا منفعت بیشتر باشد (ماده ۵۴۸ ق.م.ا).

۳.۱. تعیین مقدار: ثابت یا شناور؟

همونطور که تو جدول دیدید، بزرگترین فرق این دو تا اینه که دیه یه عدد ثابته که توی شرع و قانون مشخص شده. مثلاً برای قطع دست، یه عدد مشخص وجود داره. اما ارش اینطور نیست؛ یه عدد شناوره که قاضی با توجه به شرایط پرونده و نظر کارشناس اون رو تعیین می کنه. انگار دیه یه لباس سایز استاندارده، ولی ارش یه لباس دوخت سفارشیه.

۳.۲. مرجع تعیین مقدار: از شارع تا کارشناس

دیه رو شارع مقدس و قانون گذار تعیین کرده. یعنی تو قرآن و احادیث و بعداً قوانین ما اومده. اما ارش رو کی تعیین می کنه؟ قاضی دادگاه. البته اینجور نیست که قاضی همینجوری یه عددی رو بگه، بلکه باید حتماً نظر کارشناس پزشکی قانونی رو بگیره و با دقت زیادی تصمیم بگیره. اینجا تخصص حرف اول رو میزنه.

۳.۳. تفاوت جنسیتی: برابری در ارش، تفاوت در دیه

این یکی از نکات مهم و جالبه! توی دیه، مبلغی که به زن تعلق می گیره، توی خیلی از موارد نصف مبلغ دیه ایه که به مرد تعلق می گیره. این موضوع همیشه محل بحث و نظر بوده. اما توی ارش، قضیه فرق می کنه. طبق ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در موارد ارش، میان زن و مرد تفاوتی وجود ندارد. یعنی اگه یه زن و یه مرد دقیقاً یه جور آسیب ببینن که موجب ارش باشه، میزان ارشی که بهشون تعلق می گیره یکسانه. البته یه تبصره کوچیک داره که میگه: «میزان ارش جنایت وارده بر اعضا و منافع زن نباید بیش از دیه اعضا و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد.» یعنی ارش زن، حتی اگه با ارش مرد برابر باشه، نباید از سقف دیه همون عضو یا منفعت در زن بیشتر بشه. این یه تفاوت ظریفه که دونستنش بد نیست.

۳.۴. مهلت پرداخت: محدودیت برای دیه، آزادی برای ارش

برای پرداخت دیه، قانون مهلت های مشخصی رو تعیین کرده؛ مثلاً توی جنایات عمدی یه سال، شبه عمد دو سال و غیرعمدی سه سال. اما برای ارش چی؟ قانون درباره مهلت پرداخت ارش سکوت کرده. طبق یه نظریه مشورتی قوه قضائیه، مهلت های پرداخت دیه شامل ارش نمیشه. یعنی پرداخت ارش، مهلت مشخصی تو قانون نداره. البته این به این معنی نیست که میشه تا ابد پرداختش نکرد، بلکه محکوم علیه موظفه اون رو پرداخت کنه و اگه پرداخت نکنه، میشه طبق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی دنبالش رفت.

۳.۵. سقف مبلغ: ارش نباید از دیه بیشتر شود

یه نکته خیلی مهم دیگه هم اینه که مبلغ ارش برای یه آسیب، هیچ وقت نباید از دیه مقدر همون عضو یا منفعت بیشتر بشه. مثلاً اگه برای از بین بردن کامل یه عضو دیه ای در نظر گرفته شده، ارش بابت آسیب جزئی به همون عضو، نباید از اون دیه کامل بالاتر بره. این موضوع تو ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی اومده و یه جورایی یه سقف برای ارش تعیین می کنه تا از عدالت خارج نشه.

نحوه محاسبه و تعیین مبلغ ارش: از پزشکی قانونی تا دادگاه

خب، رسیدیم به بخش جذاب نحوه محاسبه ارش. شاید فکر کنید پیچیده است، اما با هم قدم به قدم پیش میریم تا کاملاً براتون روشن بشه که چطور مبلغ ارش تعیین میشه و چه عواملی توش دخیل هستن.

۴.۱. مراحل تعیین ارش: یک مسیر دقیق

همونطور که قبلاً گفتیم، تعیین ارش یه فرآیند چند مرحله ایه که با پزشکی قانونی شروع میشه و با حکم دادگاه تموم میشه:

1. ارجاع به پزشکی قانونی: اول از همه، بعد از تشکیل پرونده و شکایت، دادگاه شما رو به پزشکی قانونی ارجاع میده. اینجا متخصصین پزشکی قانونی شما رو معاینه می کنن، مدارک پزشکی تون رو بررسی می کنن و در صورت نیاز، آزمایشات و تصویربرداری های لازم رو انجام میدن.

2. نقش گزارش پزشکی قانونی: بعد از معاینه، پزشکی قانونی یه گزارش مفصل تهیه می کنه. تو این گزارش، نوع آسیب، شدت، درصد نقص عضو (اگه باشه)، تأثیر روی عملکرد و زیبایی، و هر جزئیات دیگه ای که برای تعیین ارش مهمه، قید میشه. این گزارش حکم یه سنگ محک رو داره و دادگاه بر اساس اون جلو میره. پس حواستون باشه که تمام مشکلاتتون رو به پزشک قانونی منتقل کنید تا تو گزارش درج بشه.

۴.۲. معیارهای دادگاه برای محاسبه ارش (ماده ۴۴۹): نگاه قاضی به پرونده

ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی به قاضی میگه که برای تعیین ارش باید به چی ها توجه کنه. این معیارها مثل یه چک لیست برای قاضی عمل می کنن تا بتونه عادلانه ترین مبلغ رو تعیین کنه:

• نوع و کیفیت جنایت: مثلاً یه آسیب با چاقو با یه آسیب ناشی از سقوط، فرق داره.
• تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه: آیا آسیب باعث کاهش دائمی سلامت شده؟ چقدر روی کیفیت زندگی فرد تأثیر گذاشته؟
• میزان خسارت وارده: چقدر از نظر جسمی و عملکردی آسیب وارد شده؟
• در نظر گرفتن دیه مقدر (به عنوان شاخص): قاضی نگاه می کنه که اگه این آسیب دیه داشت، چقدر می شد؟ و ارش رو بر اساس نسبتی از اون دیه (یا دیه کامل) تعیین می کنه.

مثلاً اگه آسیب به حدی باشه که به نظر پزشک قانونی، ۱۰ درصد عملکرد یه عضو رو از بین برده باشه، قاضی می تونه با در نظر گرفتن دیه کامل اون عضو، ۱۰ درصد از اون رو به عنوان ارش تعیین کنه. البته این یه مثال ساده ست و همیشه به این راحتی نیست.

۴.۳. عدم وجود جدول ارش پزشکی قانونی: دنبالش نگردید!

یه نکته خیلی مهم که باید بدونید اینه که برخلاف دیه که هر سال جدول مشخصی داره و قوه قضائیه اون رو اعلام می کنه، برای ارش هیچ جدول رسمی و ثابتی از طرف پزشکی قانونی یا مراجع دیگه وجود نداره! یعنی اینطور نیست که شما بتونید برید یه جدول پیدا کنید و با توجه به نوع آسیبتون، مبلغ ارش رو خودتون حساب کنید. هر پرونده ارش، منحصربه فرد بررسی میشه و مبلغ نهایی رو قاضی با توجه به گزارش کارشناسی و سایر شرایط تعیین می کنه.

۴.۴. مثال عملی محاسبه ارش: چطور یک درصد دیه کامل محاسبه می شود؟

فرض کنید پزشکی قانونی تو گزارشش اعلام می کنه که آسیب وارده به رباط زانوی شما، موجب ارش هست و این ارش معادل یک درصد دیه کامل انسان در نظر گرفته میشه. حالا یک درصد دیه کامل چقدر است؟

بیایید با یه مثال عددی اینو حساب کنیم:

• فرض کنیم نرخ دیه کامل انسان در سال جاری (مثلاً در ماه غیرحرام) ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان باشه. (این عدد هر سال توسط قوه قضائیه اعلام میشه و باید عدد روز رو در نظر بگیرید).
• حالا برای اینکه یک درصد دیه کامل رو حساب کنیم، باید ۱ درصد از این مبلغ رو به دست بیاریم:

۱,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان * (۱ / ۱۰۰) = ۱۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان

پس، مبلغ ارش در این مثال، دوازده میلیون تومان خواهد بود. البته این مثال خیلی ساده ست و ممکنه پزشکی قانونی درصدهای دیگه ای رو هم پیشنهاد بده، مثلاً ۵ درصد، ۱۰ درصد و حتی بیشتر. مهم اینه که شما بدونید مبنای محاسبه ارش، دیه کامل انسان در همون سالیه که حکم صادر میشه.

یادتون باشه که نرخ دیه کامل هر سال تغییر می کنه و تو ماه های حرام (محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه) هم مبلغ دیه بیشتر میشه. پس مبلغ نهایی ارش هم متناسب با این تغییرات، متفاوت خواهد بود.

مصادیق و موارد رایج موجب ارش بودن

حالا که با تعریف و نحوه محاسبه ارش آشنا شدیم، بیایید ببینیم تو دنیای واقعی چه آسیب هایی معمولاً موجب ارش میشن و کجاها بیشتر باهاش سروکار داریم. دونستن این مصادیق می تونه بهتون کمک کنه تا اگه خدای نکرده با همچین موقعیتی روبرو شدید، بهتر بدونید چه حقوقی دارید.

۵.۱. ارش نقص عضو و از بین بردن منفعت: از فلج نسبی تا کاهش بويايی

ارش فقط برای شکستگی های ساده نیست. خیلی از آسیب هایی که باعث نقص تو عملکرد یه عضو میشن، یا منافع بدن رو کم یا از بین می برن، مشمول ارش میشن:

• فلج کردن نسبی عضو: فرض کنید در اثر یه ضربه یا حادثه، دست یا پای شما به طور کامل فلج نمیشه، اما قدرت حرکتش کم میشه یا یه درصد مشخصی از کارایی اش رو از دست میده. تو ماده ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی اومده که برای فلج کردن کامل یه عضو دیه مشخصی داریم، اما اگه فلج نسبی باشه، ارش تعیین میشه. مثلاً اگه کسی دستش به طور نسبی فلج بشه، با توجه به درصدی از کارایی که از دست داده، ارش بهش تعلق می گیره.
• کاهش یا از بین رفتن نسبی منافع: شاید بینایی شما در اثر یه حادثه کم بشه (نه اینکه کور بشید)، یا حس بویایی و چشایی تون دیگه مثل قبل نباشه. برای کاهش این منافع که دیه کامل براشون تعیین نشده، ارش پرداخت میشه. مثلاً اگه در اثر یه ضربه، حس بویایی تون به صورت ۷۰ درصد از بین بره، برای اون ۷۰ درصد ارش تعیین میشه.
• برخی جراحات و کوفتگی ها که دیه مقدر ندارند: گاهی اوقات، کوفتگی ها، کبودی های شدید، یا جراحات عمیقی که منجر به اسکار یا تغییر شکل دائمی میشن، اما تو جدول دیات براشون مبلغ مشخصی نیست، موجب ارش میشن.

۵.۲. ارش در تصادفات رانندگی: آسیب های پنهان

تصادفات رانندگی از رایج ترین مواردی هستن که با ارش سروکار پیدا می کنیم. توی این حوادث، فقط شکستگی های آشکار نیستن که جبران خسارت میشن. خیلی از آسیب ها هستن که به چشم نمیان اما موجب ارش میشن:

• آسیب های داخلی: شکستگی دنده ها (در برخی موارد)، کوفتگی احشاء داخلی، پارگی های جزئی در اندام های داخلی که دیه مقدر مشخصی ندارن. مثلاً اگه کسی تو تصادف دچار کوفتگی کبد بشه که نیاز به درمان داره، ولی دیه مشخصی براش توی قانون نیست، ارش بهش تعلق می گیره.
• کشیدگی یا پارگی رباط ها و تاندون ها: این آسیب ها که معمولاً دردناک و طولانی مدت هستن، از مصادیق بارز ارش تو تصادفاتن.
• آسیب به زیبایی: زخم ها، جای بخیه ها، یا تغییر شکل هایی که روی صورت یا اعضای دیگه بدن ایجاد میشن و از نظر زیبایی شناختی برای فرد آزاردهنده هستن، اگه دیه مشخصی نداشته باشن، ارش بهشون تعلق می گیره. تشخیص پزشک قانونی و قاضی اینجا حرف اول رو میزنه.

اگه توی تصادف به قول معروف «از سر تا پاتون درد می کنه» و پزشک هم میگه همه چی سالمه، اما شما حس می کنید یه جای کار می لنگه و یه آسیبی دیدید که قبلاً نبود، حتماً موضوع رو پیگیری کنید و اجازه ندید حقوق تون ضایع بشه. ممکنه اون آسیب موجب ارش باشه.

۵.۳. موارد خاص: فراتر از آسیب بدنی (اشاره کوتاه)

گاهی وقت ها اصطلاح ارش رو توی جاهای دیگه هم می شنویم. مثلاً توی خرید و فروش کالا. اگه یه کالایی رو بخرید و بعداً بفهمید که یه عیبی داره، می تونید ارش عیب رو مطالبه کنید. یعنی چی؟ یعنی تفاوت قیمت بین کالای سالم و کالای معیوب رو بگیرید و کالا رو نگه دارید. البته این نوع ارش (ارش عیب کالا) ماهیتاً با ارش بدنی فرق می کنه و فقط در اسم شبیه هستن. اینجا بحث ما صرفاً روی ارش بدنی و آسیب های جسمانیه.

مراحل اجرایی مطالبه و پرداخت ارش

فرض کنید خدای نکرده آسیب دیدید و پرونده تون موجب ارش تشخیص داده شده. حالا چی؟ چطور باید این ارش رو مطالبه و دریافت کنید؟ این بخش بهتون میگه که تو این مسیر حقوقی چه کارهایی باید انجام بدید.

۶.۱. طرح شکایت و پیگیری قضایی: شروع راه

اولین قدم، طرح شکایت از طریق مراجع قضاییه. اگه آسیب دیدگی شما ناشی از یه جنایت (عمدی یا غیرعمدی) بوده، باید به دادسرا مراجعه کنید و شکایت خودتون رو ثبت کنید. بعد از ثبت شکایت، پرونده شما وارد سیر قضایی میشه و مراحل تحقیقات و جمع آوری شواهد شروع میشه. تو این مرحله، نقش شما اینه که تمام مدارک پزشکی و شواهد مربوط به آسیب دیدگی رو ارائه بدید.

۶.۲. صدور حکم قطعی: نقطه عطف پرونده

بعد از طی مراحل دادرسی، دادگاه بر اساس شواهد، گزارش پزشکی قانونی و اظهارات طرفین، حکم خودش رو صادر می کنه. اگه تشخیص داده بشه که آسیب وارده موجب ارش است، مبلغ ارش تو حکم دادگاه قید میشه. البته این حکم ممکنه قابل تجدیدنظر یا فرجام خواهی باشه. وقتی حکم قطعی شد، یعنی دیگه قابل اعتراض نیست و باید اجرا بشه.

۶.۳. نحوه پرداخت ارش: قانون چه می گوید؟

وقتی حکم ارش قطعی شد، فرد محکوم (کسی که باید ارش رو پرداخت کنه) موظفه که این مبلغ رو به شما پرداخت کنه. اگه محکوم علیه مبلغ رو پرداخت نکرد، شما می تونید طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی اقدام کنید.

این ماده میگه: «اگر اجرای حکم از راه های قانونی ممکن نباشد، محکوم علیه به درخواست محکوم له تا زمان اجرای حکم، اثبات اعسار یا جلب رضایت او در بازداشت باقی می ماند.» یعنی اگه طرف پول نداد، ممکنه حتی به زندان بره تا تکلیف پرداخت مشخص بشه.

مفهوم اعسار اینجا خیلی مهمه. اعسار یعنی اینکه محکوم علیه ثابت کنه که تمکن مالی برای پرداخت بدهی (در اینجا ارش) رو نداره. اگه محکوم علیه ظرف ۳۰ روز از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه فهرست دارایی هاش، دعوای اعسار مطرح کنه، تا زمان رسیدگی به اون دعوا، حبس نمیشه. البته اگه بعداً ثابت بشه که دروغ گفته، یا دعواش رد بشه، ممکنه مجبور به پرداخت و حتی حبس بشه.

۶.۴. نقش وکیل: همراهی در مسیر پر پیچ و خم

همونطور که دیدید، پرونده های ارش با تمام جزئیات و پیچیدگی های حقوقی و پزشکی شون، می تونه حسابی گیج کننده باشه. از جمع آوری مدارک، تا پیگیری تو پزشکی قانونی و بعد تو دادگاه و در نهایت اجرای حکم، هر مرحله نیاز به دقت و دانش حقوقی خاصی داره.

اینجاست که نقش وکیل پررنگ میشه. یه وکیل خوب و باتجربه می تونه مثل یه نقشه راه عمل کنه، از همون اول که آسیب دیدید، راهنمایی تون کنه، بهتون بگه چه مدارکی جمع کنید، چطور با پزشک قانونی تعامل کنید و چطور از حقوقتون تو دادگاه دفاع کنید. داشتن وکیل، فرآیند مطالبه ارش رو براتون راحت تر، سریع تر و کم خطاتر می کنه و شانس موفقیت تون رو حسابی بالا میبره.

پس اگه توی همچین شرایطی قرار گرفتید، مشاوره حقوقی با یه وکیل متخصص، اولین و بهترین قدمیه که می تونید بردارید. یادتون باشه، حق گرفتنی است، نه دادنی، و برای گرفتن حق، باید راه و رسمش رو بلد باشید.

سوالات متداول

۱. هر ارش دیه چقدر است و چگونه تعیین می شود؟

ارش مبلغ ثابتی ندارد و به عنوان دیه غیرمقدر شناخته می شود. تعیین آن بر عهده قاضی است که با جلب نظر کارشناس پزشکی قانونی و با توجه به نوع و شدت آسیب، تأثیر آن بر سلامت و میزان خسارت وارده، آن را تعیین می کند. مبنای محاسبه می تواند درصدی از دیه کامل انسان در همان سال باشد.

۲. آیا ارش و دیه برای زنان و مردان یکسان است؟

در تعیین ارش، طبق ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، میان زن و مرد تفاوتی وجود ندارد و به میزان برابر پرداخت می شود. اما در دیه مقدر، در بیشتر موارد، دیه زن نصف دیه مرد است.

۳. آیا برای تعیین ارش، جدول خاصی وجود دارد؟

خیر، برخلاف دیه مقدر که هر ساله جدول مشخصی برای آن اعلام می شود، برای ارش هیچ جدول رسمی و ثابتی از سوی پزشکی قانونی یا سایر مراجع وجود ندارد. میزان ارش برای هر پرونده به صورت جداگانه و بر اساس نظر کارشناسی و رأی قاضی تعیین می گردد.

۴. مهلت پرداخت ارش چقدر است؟

برخلاف دیه مقدر که مهلت های پرداخت مشخص (۱، ۲ یا ۳ سال) دارد، قانون گذار مهلت مشخصی برای پرداخت ارش تعیین نکرده است. با این حال، محکوم علیه موظف به پرداخت آن است و در صورت عدم پرداخت، می توان از طریق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی پیگیری های لازم را انجام داد.

۵. اگر مجرم قادر به پرداخت ارش نباشد، چه می شود؟

در صورتی که محکوم علیه (مجرم) توانایی مالی برای پرداخت ارش را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) به دادگاه تقدیم کند. اگر اعسار او ثابت شود، ممکن است دادگاه برای پرداخت ارش تقسیط (پرداخت به صورت قسطی) در نظر بگیرد. اما اگر اعسار ثابت نشود و از پرداخت خودداری کند، می تواند مطابق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تا زمان پرداخت یا جلب رضایت در بازداشت بماند.

۶. آیا آسیب های روحی و روانی موجب ارش می شود؟

به طور کلی، برای تعلق ارش، باید آسیب جسمانی یا نقص در منافع جسمانی (مثل بینایی، بویایی) وجود داشته باشد که توسط پزشکی قانونی قابل تشخیص و ارزیابی باشد. صرف آسیب های روحی و روانی که بدون تأثیر فیزیکی مستقیم باشند، معمولاً موجب ارش نمی شوند، مگر اینکه منجر به یک نقص یا اختلال جسمانی قابل تشخیص پزشکی شوند.

نتیجه گیری

دیدید که موجب ارش است یعنی چه، فقط یه جمله حقوقی خشک و خالی نیست؛ بلکه یه ابزار خیلی مهمه تو دست قانون برای برقراری عدالت و جبران خسارت هایی که شاید در نگاه اول به چشم نیان. ارش مثل یه پازل چندتکه می مونه که برای کامل شدنش، نیاز به کمک پزشکی قانونی، دقت قاضی و البته پیگیری شما داره. این دیه غیرمقدر، تضمین می کنه که حتی برای کوچک ترین آسیب ها هم، حق شما پایمال نشه.

یادتون باشه که تفاوت های کلیدی ارش و دیه، به خصوص در بحث مقدار، مرجع تعیین و حتی جنسیت، نشون میده که این دو مفهوم چقدر با هم فرق دارن. پیچیدگی های مربوط به محاسبه و مراحل اجرایی ارش، به ما گوشزد می کنه که این کار، کارِ هر کسی نیست و نیاز به تخصص داره.

پس، اگه خدای نکرده توی موقعیتی قرار گرفتید که فکر می کنید آسیبی دیدید و این آسیب موجب ارش باشه، بهترین کار اینه که بدون فوت وقت، با یه وکیل متخصص مشاوره کنید. وکیل می تونه مثل یه چراغ راه، مسیر پر پیچ و خم حقوقی رو براتون روشن کنه و کمک کنه تا به بهترین شکل ممکن، به حقتون برسید. مشاوره حقوقی نه تنها از اشتباهات احتمالی جلوگیری می کنه، بلکه خیال شما رو هم از بابت روند پیگیری راحت می کنه. پس همین امروز اقدام کنید و حقتون رو بشناسید!