پرداخت ارش یعنی چه؟

ارش، در نظام حقوقی ما، در واقع همون دیه ای هست که مقدارش تو شرع و قانون به طور مشخص و از قبل تعیین نشده. وقتی یه آسیبی به کسی وارد میشه که دیه مشخصی نداره، قاضی با توجه به نوع آسیب، میزان خسارت، نظر کارشناس پزشکی قانونی و البته با در نظر گرفتن دیه کامل، یه مبلغی رو به عنوان ارش تعیین می کنه.

شاید براتون پیش اومده باشه که تو اخبار یا فیلم ها، وقتی صحبت از آسیب های بدنی و جبران خسارت میشه، اسم «دیه» رو زیاد شنیده باشید. اما کنار دیه، یه اصطلاح حقوقی دیگه هم هست که کمتر به گوشمون خورده و ممکنه خیلی ها ندونن «ارش» دقیقاً یعنی چی و چه فرقی با دیه داره. تصور کنید خدای نکرده تو یه تصادف، یا یه دعوا، به کسی آسیبی برسه که نوعش خیلی خاص باشه و تو هیچ جدولی برای جبرانش مبلغ مشخصی نباشه. اینجا قانون گذار دست روی دست نمی ذاره و یه راه حل دیگه هم داره: ارش. تو این مقاله قراره با هم بریم سراغ مفهوم ارش، از فرقش با دیه بگیرید تا نحوه محاسبه و مهلت پرداختش، همه رو با زبون خودمونی و ساده توضیح بدیم تا همه چی براتون مثل روز روشن بشه.

ارش چیست؟ یه تعریف ساده و خودمونی

قبل از اینکه دقیقاً بریم سراغ ارش، بهتره اول یه یادآوری کوچیک از دیه داشته باشیم، چون این دوتا خیلی به هم وصلن و با هم مقایسه میشن. وقتی دیه رو بشناسیم، ارش رو هم راحت تر می فهمیم.

دیه مقدر رو بشناسیم (تا فرقش با ارش دستمون بیاد)

دیه رو میشه گفت یه جور جریمه نقدیه که تو شرع و قانون ما، برای بعضی از آسیب ها و جنایت ها، مقدارش دقیقاً مشخص شده. مثلاً برای قطع دست، یا از بین رفتن چشم، یه مبلغ ثابت و از پیش تعیین شده ای داریم که بهش میگن «دیه مقدر». این مبالغ رو هر سال رئیس قوه قضائیه اعلام می کنه و همه میدونن چقدره. دیه معمولاً برای آسیب هایی پرداخت میشه که عمدی نبودن، یا اگه عمدی بودن، به هر دلیلی نمیشه قصاصشون کرد.

دیه مقدر، یعنی چیزی که مقدارش از قبل تعیین شده و تغییر نمی کنه (البته نرخ سالانه اش فرق داره). ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی هم همینو میگه: «دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.»

حالا ارش یا دیه غیر مقدر رو بفهمیم!

خب، حالا می رسیم به اصل مطلب! ارش، دقیقاً همون دیه ایه که مقدر نیست. یعنی چی؟ یعنی میزانش تو شرع تعیین نشده. فکر کنید یه آسیب خیلی خاصی به کسی وارد شده که تو هیچ لیست و جدولی مبلغی براش مشخص نشده. اینجا دیگه نمیشه گفت «دیه ای براش نیست». قانون برای این موارد هم فکر کرده و گفته باید «ارش» پرداخت بشه.

ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی، ارش رو اینطوری تعریف می کنه: «ارش، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.»

یعنی چی به زبون ساده؟ یعنی وقتی یه آسیبی به آدم وارد میشه که مقدار دیه اش تو قانون مشخص نیست (مثلاً تاندون دستتون پاره شده، یا رباط صلیبی زانوتون آسیب دیده)، قاضی پرونده میاد و با دقت همه جوانب رو بررسی می کنه:

• اول میبینه چه جنایتی اتفاق افتاده و چقدر شدیده.
• بعد نگاه می کنه که این آسیب چقدر روی سلامت و زندگی فرد آسیب دیده (مجنی علیه) اثر گذاشته.
• حجم خسارت وارد شده چقدره؟
• اگه برای یه عضو مشابه، دیه مقدر وجود داره، اونو هم در نظر می گیره.
• و از همه مهم تر، از یه کارشناس زبده (معمولاً پزشکی قانونی) نظر می خواد تا میزان آسیب رو دقیق بگه.

بعد از این بررسی ها، قاضی یه مبلغ رو به عنوان ارش تعیین می کنه که باید به فرد آسیب دیده پرداخت بشه. پس، بر خلاف دیه که مقدارش از قبل مشخصه، ارش چیزیه که قاضی با نظر کارشناس و بر اساس شرایط خاص هر پرونده، اون رو تعیین می کنه.

تفاوت ارش و دیه: بالاخره کدوم به کدومه؟

همونطور که دیدیم، ارش و دیه هر دو برای جبران خسارت های بدنی هستن، ولی تفاوت های اساسی دارن که فهمیدن اونا خیلی مهمه. بیاین ببینیم این دوتا چه فرقی با هم دارن:

فرق اساسی تو تعیین مبلغ

این مهم ترین فرق بین دیه و ارش هست. فکرش رو بکنید:

• دیه: مثل یه لیست قیمت از قبل آماده است. یعنی مقدارش تو شرع مشخص شده و هر سال هم قوه قضائیه نرخ جدیدش رو اعلام می کنه. مثلاً دیه کامل انسان تو سال ۱۴۰۳ مبلغ مشخصی داره که تو همه موارد یکیه.
• ارش: اینجا دیگه لیست قیمتی نداریم! مبلغ ارش رو قاضی با توجه به جزئیات پرونده، نظر کارشناس پزشکی قانونی و شدت آسیب، تعیین می کنه. یعنی برای دو نفر با آسیب مشابه، ممکنه مبلغ ارش کمی متفاوت باشه چون شرایط هر پرونده فرق می کنه.

زن و مرد تو ارش و دیه چه وضعی دارن؟

یکی دیگه از تفاوت های جالب، مسئله برابری زن و مرد در پرداخت این دو هست:

• دیه: طبق قانون، اگه مبلغ دیه از یک سوم دیه کامل بیشتر بشه، دیه زن نصف دیه مرد محاسبه میشه. یعنی اگه دیه یه عضو برای مرد ۱۰۰ میلیون باشه، برای زن ۵۰ میلیون تومنه.
• ارش: اینجا قانون یه جور دیگه عمل می کنه. تو موارد ارش، معمولاً فرقی بین مبلغی که برای زن و مرد تعیین میشه نیست. اما یه نکته ریز هست که تو ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی اومده: «میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد». یعنی ارشی که برای آسیب به یه عضو زن تعیین میشه، نمیتونه بیشتر از دیه مقدر همون عضو برای زن باشه.

سقف ارش چقدره؟ (محدودیت های مبلغی)

اینجا یه نکته خیلی مهم هست که باید حواسمون باشه. ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی میگه: «در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست…» یعنی ارش هیچ وقت نمیتونه از دیه مقدر همون عضو یا قسمتی که آسیب دیده، بیشتر باشه. پس به طور کلی، انتظار داشته باشید که مبلغ ارش معمولاً کمتر از دیه باشه.

کی و کجا تعیین میشه؟

اینم یه فرق دیگه:

• دیه: مبالغ و نرخ های دیه هر سال توسط قوه قضائیه اعلام و ابلاغ میشه.
• ارش: توسط دادگاه و البته با کمک گرفتن از نظر کارشناس های پزشکی قانونی تعیین میشه.

خلاصه که دیه یه رقم از پیش تعیین شده داره، اما ارش یه رقم کارشناسی شده و قضاییه که بر اساس شرایط پرونده مشخص میشه. این فرق اساسی به ما کمک می کنه تا بهتر این دو مفهوم رو از هم تشخیص بدیم.

ارش در واقع دیه غیر مقدر است که برخلاف دیه مقدر، مقدار آن در شرع تعیین نشده و قاضی با نظر کارشناس پزشکی قانونی و با توجه به نوع و شدت آسیب، آن را مشخص می کند و هیچ گاه از دیه مقدر همان عضو بیشتر نخواهد بود.

چطوری ارش رو حساب می کنن؟ گام به گام با جزئیات

رسیدیم به یکی از پیچیده ترین بخش های ارش: نحوه محاسبه اش! چون ارش یه مبلغ ثابت و از پیش تعیین شده نیست، روش محاسبه اش هم با دیه فرق داره و یه سری مراحل خاص خودش رو داره که الان با هم مرور می کنیم.

پای پزشکی قانونی در میونه!

وقتی پای تعیین ارش به میون میاد، نقش پزشکی قانونی خیلی پررنگ میشه. در واقع، نظر کارشناس های پزشکی قانونی، پایه و اساس رأی قاضی برای تعیین ارش هست.

1. ارجاع به پزشکی قانونی: وقتی یه پرونده آسیب بدنی به دادگاه میاد و قرار میشه ارش تعیین بشه، قاضی فرد آسیب دیده رو به پزشکی قانونی ارجاع میده.
2. معاینات و بررسی ها: تو پزشکی قانونی، پزشک های متخصص آسیب رو بررسی می کنن، عکس ها و آزمایش های لازم رو انجام میدن و همه جوانب رو می سنجن.
3. گزارش کارشناسی: پزشکی قانونی یه گزارش مفصل تهیه می کنه. تو این گزارش، دقیقاً مشخص میشه که آسیب چیه، چقدر شدید بوده، چقدر روی کارایی عضو یا سلامت کلی فرد تأثیر گذاشته و چه درصدی از نقص یا کاهش کارایی ایجاد شده. مثلاً میگه که «این آسیب باعث ۱۵ درصد کاهش کارایی دست شده است».
4. نکته مهم: پزشکی قانونی خودش مبلغ ارش رو تعیین نمی کنه! وظیفه اونا فقط اینه که نوع و میزان آسیب رو به طور علمی و دقیق مشخص کنن و درصد یا شدت نقص رو گزارش بدن. تعیین مبلغ نهایی، کار قاضی دادگاهه.

قاضی چه جوری تصمیم می گیره؟

بعد از اینکه گزارش پزشکی قانونی به دست دادگاه رسید، حالا نوبت قاضی هست که با توجه به اون گزارش و البته قوانین، مبلغ ارش رو تعیین کنه:

• استناد به ماده ۴۴۹: قاضی بر اساس همون ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی که بالاتر توضیح دادیم، تصمیم می گیره. یعنی همه اون چیزایی که گفتیم (نوع و کیفیت جنایت، تأثیر روی سلامت، میزان خسارت) رو با دقت در نظر می گیره.
• در نظر گرفتن دیه مقدر مشابه: اگه برای اون آسیب خاص، دیه مقدر وجود نداره، قاضی میتونه برای تعیین ارش، نگاهی به دیه عضو مشابه یا نزدیک به اون آسیب بندازه. مثلاً اگه آسیب به تاندون دست هست، میتونه دیه خود دست رو در نظر بگیره و با توجه به درصد آسیبی که پزشکی قانونی گفته، یه نسبتی از اون رو به عنوان ارش تعیین کنه.
• استفاده از فرمول درصدی (رایج ترین روش): معمولاً قاضی ها بعد از گرفتن نظر پزشکی قانونی که مثلاً «۵ درصد نقص عضو» رو اعلام کرده، همون درصد رو از دیه کامل یک انسان در سال جاری حساب می کنن. این یکی از رایج ترین روش های محاسبه ارش هست.

یه چند تا مثال بزنیم! (با نرخ ۱۴۰۳)

بیاین با یه مثال ملموس تر ببینیم ارش چطوری حساب میشه:

پرسش رایج: «ارش یک درصد دیه کامل چقدر است؟»

برای پاسخ به این سوال، اول باید بدونیم دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۳ چقدره. فرض کنید دیه کامل در سال ۱۴۰۳، مبلغ ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومنه (این فقط یک فرضه برای مثال، مبلغ دقیق توسط قوه قضائیه اعلام می شود).
پس، یک درصد دیه کامل میشه:
۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان ضربدر ۱% = ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان.

یعنی اگه پزشکی قانونی اعلام کنه که مثلاً «آسیب وارده به رباط زانو، معادل یک درصد دیه کامل انسان است»، مبلغ ارش برای این آسیب ۱۶ میلیون تومان خواهد بود.

مثال برای آسیب هایی که دیه مقدر ندارند:

• پارگی رباط صلیبی: فرض کنید بر اثر یه حادثه، رباط صلیبی زانوی کسی پاره شده. برای این مورد، دیه مقدر مشخصی تو قانون نیست. پزشکی قانونی بعد از بررسی، ممکنه اعلام کنه که این آسیب مثلاً «۵ درصد کاهش کارایی زانو» رو ایجاد کرده. اگه دیه کامل در سال ۱۴۰۳ مبلغ ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون باشه، ارش این آسیب میشه ۵ درصد از ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون، یعنی ۸۰ میلیون تومان.
• کشیدگی تاندون یا آسیب عصبی: همین روند برای کشیدگی شدید تاندون دست، یا آسیب به یه عصب خاص که باعث کاهش حس یا حرکت شده و دیه مقدر نداره، هم تکرار میشه. پزشکی قانونی درصد آسیب رو میگه و قاضی با ضرب اون درصد تو دیه کامل، مبلغ ارش رو تعیین می کنه.
• کاهش شنوایی نسبی: اگه کسی بر اثر حادثه، دچار کاهش شنوایی نسبی بشه و این کاهش قابل جبران نباشه، برای اون هم ارش تعیین میشه. پزشکی قانونی میزان کاهش شنوایی (مثلاً ۲۰ درصد کاهش شنوایی در گوش راست) رو گزارش میده و دادگاه بر اساس این گزارش، ارش رو تعیین می کنه.

شرایط مطالبه ارش (ماده ۵۵۹ قانون مجازات اسلامی):

این ماده میگه که «هرگاه در اثر جنایت صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقدر یا نسبت معینی از آن به شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعا مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل مطالبه است.» یعنی اگر برای آسیبی دیه مشخصی نباشه، تازه نوبت به ارش میرسه و میشه اونو مطالبه کرد. پس اولویت با دیه مقدره، بعد ارش.

مهلت و روش پرداخت ارش: اگه نپردازی چی میشه؟

رسیدیم به یه قسمت مهم دیگه: بعد از اینکه ارش تعیین شد، کی باید پرداخت بشه؟ اگه کسی نپردازه، چه اتفاقی میفته؟

مهلت پرداخت دیه رو یادآوری کنیم

برای دیه، قانون مهلت های مشخصی رو تعیین کرده که خوبه باهاش آشنا باشیم:

• جنایت عمدی: اگه آسیب عمدی باشه (یعنی با قصد و نیت)، محکوم علیه یک سال وقت داره که دیه رو بپردازه.
• جنایت شبه عمدی: اگه آسیب شبه عمدی باشه (یعنی قصد آسیب زدن نبوده ولی بی احتیاطی باعث آسیب شده)، دو سال مهلت پرداخت داره.
• جنایت خطای محض: اگه آسیب خطای محض باشه (مثلاً یه سنگی پرت کرده و تصادفی به کسی خورده)، سه سال مهلت پرداخت داره.

این مهلت ها از روز وقوع جنایت شروع میشن و تو ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی بهش اشاره شده.

برای ارش چقدر وقت داریم؟ (اینجاست که قانون سکوت کرده)

بر خلاف دیه که مهلت های مشخصی داره، برای پرداخت ارش، قانون به صراحت مهلت خاصی رو تعیین نکرده. این یعنی چی؟ یعنی قانون تو این زمینه سکوت کرده و هیچ ماده ای نداریم که بگه مثلاً «ارش باید ظرف شش ماه پرداخت شود».

طبق نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه (۹۸۳/۷ – ۱۳/۲/۱۳۷۵)، «مهلت های معینه برای پرداخت دیه شامل پرداخت ارش نمی شود.» نتیجه این میشه که:

• پرداخت ارش مهلت معینی نداره.
• فرد آسیب دیده (محکوم له) میتونه هر زمان بعد از قطعی شدن حکم دادگاه، مطالبه ارش رو شروع کنه. یعنی به محض اینکه حکم دادگاه صادر و قطعی شد و مبلغ ارش مشخص شد، دیگه مهلت خاصی برای پرداختش وجود نداره و فرد محکوم باید هرچه زودتر پرداخت رو انجام بده.

چطوری باید پرداخت بشه و اگه نشد چی؟

بعد از اینکه حکم دادگاه درباره ارش قطعی شد و مبلغش مشخص شد، محکوم علیه (یعنی کسی که باید ارش رو بده) موظفه که اون رو پرداخت کنه.

• نحوه پرداخت: معمولاً این مبلغ به حساب بانکی که دادگاه اعلام می کنه، واریز میشه یا به صورت مستقیم به فرد آسیب دیده پرداخت میشه.
• اگه پرداخت نکرد چی میشه؟ (ضمانت اجرا): اگه فرد محکوم، ارش رو پرداخت نکنه، اون موقع فرد آسیب دیده میتونه طبق «ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی» اقدام کنه. این ماده اجازه میده که برای وصول طلب، اموال محکوم علیه توقیف بشه. حتی اگه اموالی نداشته باشه و ثابت بشه که توان پرداخت داره ولی از پرداخت خودداری می کنه، ممکنه حتی جلب و بازداشت بشه تا زمانی که مبلغ رو بپردازه یا شرایط اعسار اون ثابت بشه.

ماده ۳ قانون محکومیت های مالی میگه:
«اگر استیفای محکوم به از طرق مذکور در این قانون ممکن نگردد محکوم علیه به تقاضای محکوم له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکوم له حبس می شود. چنانچه محکوم علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجرائیه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد حبس نمی شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.»

• اعسار از پرداخت ارش: حالا اگه محکوم علیه واقعاً توانایی مالی برای پرداخت ارش رو نداشته باشه، میتونه دادخواست «اعسار» بده. یعنی باید ثابت کنه که فقیر شده و نمیتونه این مبلغ رو بپردازه. اگه دادگاه اعسار اون رو قبول کنه، ممکنه اجازه بده که مبلغ رو به صورت اقساطی بپردازه یا تا زمانی که توانایی پرداخت پیدا کنه، از پرداخت فعلاً معاف بشه. البته ثبت دادخواست اعسار خودش مراحل و تشریفات قانونی داره.

پس، با اینکه برای ارش مهلت مشخصی تو قانون نیست، ولی این به معنی عدم پرداخت نیست و حتماً باید بعد از قطعی شدن حکم، اقدام به پرداخت بشه و اگه نشد، راهکارهای قانونی برای وصولش وجود داره.

موارد خاص تعیین ارش: نگاهی عمیق تر به کاربردها

ارش فقط برای آسیب های ساده نیست، بلکه تو موارد پیچیده تر و خاصی هم کاربرد داره که ممکنه فکرش رو نکنیم. بیاین چند تا از این موارد رو با هم بررسی کنیم.

ارش نقص عضو یا از بین بردن قسمتی از عضو یا منفعت

گاهی اوقات آسیب اونقدر زیاده که یه عضو به کل از بین نمیره، ولی ناقص یا فلج میشه یا بخشی از کاراییش رو از دست میده. اینجا هم ارش میتونه کارساز باشه:

• فلج کردن عضو: ماده ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی میگه اگه کسی عضوی که دیه معین داره رو فلج کنه (یعنی کاملاً از کار بندازه)، باید دو سوم دیه اون عضو رو به عنوان دیه بده. اما اگه فلج کردن نسبی باشه (یعنی عضو کاملاً از کار نیفته ولی کاراییش کم بشه)، اونجا برای میزان کارایی از دست رفته، ارش تعیین میشه. مثلاً اگه دست کسی نیمه فلج بشه و دیگه نتونه مثل قبل کار کنه، برای اون کاهش کارایی، ارش میگیره.
• از بین بردن قسمتی از عضو یا منفعت: ماده ۵۶۵ قانون مجازات اسلامی هم میگه که اگه بخشی از یه عضو یا یه منفعت (مثل بویایی یا چشایی) از بین بره، اگه بشه نسبت اون رو تعیین کرد (مثلاً نصف بویایی از بین رفته)، به همون نسبت دیه تعلق می گیره. ولی اگه نشه نسبت دقیقش رو مشخص کرد (مثلاً مقدار کمی از بویایی کم شده و نمیشه دقیق گفت چقدره)، اونجاست که ارش تعیین میشه.

مثلاً اگه بر اثر یه ضربه، بینایی یه چشم به طور کامل از بین نرفته، ولی ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده، برای این ۲۰ درصد کاهش بینایی، ارش تعیین میشه.

ارش تو تصادفات رانندگی: پای بیمه هم در میونه؟

تصادفات رانندگی، یکی از رایج ترین مواردی هستن که دیه و ارش در اون ها مطرح میشه. تو یه تصادف، ممکنه یه نفر دچار آسیب های مختلفی بشه:

• ممکنه دستش بشکنه (که دیه مقدر داره).
• ممکنه ریه اش آسیب ببینه (که ممکنه ارش داشته باشه چون دیه مقدر خاصی براش نیست).
• ممکنه چند جای بدنش خراشیدگی یا جراحت سطحی داشته باشه که باز هم برای بعضیاش دیه و برای بعضیاش ارش تعیین میشه.

تو همچین پرونده هایی، پزشکی قانونی تمام آسیب ها رو بررسی می کنه و مشخص می کنه که کدوم آسیب دیه مقدر داره و کدوم باید براش ارش تعیین بشه. بعد دادگاه هم با توجه به اون گزارش، هم دیه و هم ارش رو تعیین می کنه.

نقش شرکت های بیمه: خوشبختانه تو تصادفات رانندگی، شرکت های بیمه نقش پررنگی دارن. طبق قانون، بیمه های شخص ثالث موظف هستن که هم دیه و هم ارش رو که تو تصادفات تعیین میشه، به فرد آسیب دیده پرداخت کنن. این موضوع خیال آسیب دیده ها رو از بابت جبران خسارت راحت می کنه.

ارش البکاره (فقط برای اطلاع!)

شاید اسم «ارش البکاره» هم به گوشتون خورده باشه. این یه بحث حقوقی دیگه است که هرچند اسمش ارش داره، ولی با ارش بدنی که ما تو این مقاله در موردش حرف زدیم، فرق داره و مربوط به جبران خسارت های غیربدنی و حیثیت هست، مثلاً در مورد از بین رفتن بکارت دختری که به واسطه رابطه نامشروع یا تجاوز صورت گرفته است و مجرم همسر شرعی او نیست. این بخش رو فقط برای این گفتیم که بین این دو تا ارش، اشتباه نشه و بدونیم که کاربردهاشون فرق می کنه.

آیا جدول ارش پزشکی قانونی وجود دارد؟ (پاسخ به یک تصور اشتباه)

خیلی ها فکر می کنن همونطور که برای دیه، نرخ های مشخص و از پیش تعیین شده وجود داره که هر سال هم اعلام میشه، پس باید برای ارش هم یه «جدول ارش پزشکی قانونی» وجود داشته باشه که توش برای انواع آسیب ها، مبلغ ارش رو نوشته باشه.

ولی حقیقت اینه که چنین جدولی وجود نداره!

بر خلاف دیات که مقدارشون تو شرع و قانون مشخص شده و هر سال نرخ ریالی شون اعلام میشه، ارش ماهیت متفاوتی داره. همونطور که قبلاً گفتیم، ارش برای آسیب هایی تعیین میشه که مقدار مشخصی تو شرع براشون نیست. اگه یه جدول ثابت وجود داشت، دیگه ارش نبود و تبدیل به دیه مقدر میشد.

پس چرا جدول ارش نداریم؟

• ماهیت غیرمقدر ارش: دلیل اصلی همینه. ارش «دیه غیر مقدر» هست. یعنی مقدارش از قبل تعیین نشده و قرار نیست ثابت باشه.
• تفاوت در هر پرونده: هر آسیب، حتی اگر مشابه به نظر برسه، ممکنه در افراد مختلف و با شرایط متفاوت (سن، شغل، وضعیت سلامت قبلی) تأثیرات متفاوتی داشته باشه. برای همین نمیشه یه نسخه ثابت برای همه پیچید.
• نقش کارشناسی و قاضی: همین که قاضی با کمک کارشناس پزشکی قانونی میزان ارش رو تعیین می کنه، نشون میده که این مبلغ باید با دقت و بر اساس جزئیات هر پرونده مشخص بشه، نه از روی یه جدول ثابت. پزشکی قانونی فقط درصد آسیب رو گزارش میده، نه مبلغ نهایی رو.

پس اگه دنبال یه «جدول ارش پزشکی قانونی» تو اینترنت هستید، بدونید که همچین چیزی وجود نداره و هر مبلغی که به عنوان ارش تعیین میشه، حاصل بررسی دقیق و کارشناسی توسط دادگاه و متخصصین هست.

دریافت کنندگان ارش و دیه: به چه کسانی تعلق می گیرد؟

حالا که فهمیدیم ارش و دیه چیه و چطوری محاسبه میشه، یه سوال دیگه پیش میاد: این مبالغ رو کی دریافت می کنه؟ آیا همیشه به خود فرد آسیب دیده پرداخت میشه یا افراد دیگه ای هم میتونن دریافت کننده باشن؟

اینجا هم بین ارش و دیه تفاوت هایی وجود داره که مهمه بدونیم:

• ارش: مبلغ ارش، تقریباً همیشه و بدون استثنا به خود فرد آسیب دیده (که در اصطلاح حقوقی بهش «مجنی علیه» میگن) پرداخت میشه. دلیلش هم واضحه: ارش برای جبران خسارت و آسیبی هست که مستقیماً به سلامت و جسم اون فرد وارد شده و باید به خود اون فرد برسه تا بتونه خسارت های ناشی از آسیب رو جبران کنه.
• دیه: تو مورد دیه، قضیه کمی فرق می کنه. دیه هم عمدتاً به خود مجنی علیه پرداخت میشه. اما در بعضی موارد خاص، ممکنه به افراد دیگه هم تعلق بگیره:
  • وراث قانونی: اگه خدای نکرده فرد آسیب دیده فوت کنه، دیه به وراث قانونی اون (مثل پدر، مادر، همسر، فرزندان) پرداخت میشه.
  • بیت المال: تو موارد خیلی خاص و نادری که نه فرد آسیب دیده وجود داره و نه وراث قانونی برای دریافت دیه پیدا میشه (مثلاً قاتل نامعلوم باشه یا ورثه ای نباشه)، ممکنه دیه به بیت المال (خزانه دولت) واریز بشه.
  • موارد خاص خیریه: گاهی هم ممکنه در شرایط خاصی، دیه برای امور خیریه در نظر گرفته بشه که البته این مورد کمتر پیش میاد.

پس، فرق اصلی اینه که ارش مستقیماً به خود آسیب دیده تعلق می گیره، ولی دیه ممکنه بسته به شرایط، به وراث یا حتی بیت المال هم برسه.

سوالات متداول

آیا ارش و دیه همیشه با هم پرداخت می شوند یا فقط یکی از آن ها؟

خیر، همیشه با هم پرداخت نمی شوند. ارش زمانی تعیین می شود که برای یک آسیب خاص، دیه مقدر و مشخصی در شرع و قانون وجود نداشته باشد. اگر برای آسیبی دیه مقدر باشد، همان دیه پرداخت می شود. اما در یک حادثه ممکن است آسیب های مختلفی به فرد وارد شود که برخی دارای دیه مقدر و برخی دیگر مشمول ارش باشند، در این صورت هر دو قابل مطالبه هستند.

اگر مجرم توانایی مالی برای پرداخت ارش را نداشته باشد، چه راه حل هایی وجود دارد؟

در صورتی که فرد محکوم (مجرم) توانایی مالی برای پرداخت ارش را نداشته باشد، می تواند دادخواست «اعسار از پرداخت ارش» را به دادگاه ارائه کند. در صورت اثبات اعسار، دادگاه می تواند حکم به پرداخت اقساطی ارش بدهد یا در شرایط خاص، تا زمان بهبود وضعیت مالی، مهلت برای پرداخت تعیین کند.

آیا برای مطالبه ارش حتماً نیاز به وکیل است؟

اگرچه مطالبه ارش بدون وکیل هم امکان پذیر است، اما به دلیل پیچیدگی های حقوقی، نیاز به جمع آوری مدارک دقیق (مانند گزارش پزشکی قانونی)، تنظیم صحیح دادخواست و پیگیری پرونده در دادگاه، توصیه می شود حتماً از مشاوره و کمک یک وکیل مجرب در امور کیفری و دیات استفاده کنید. یک وکیل می تواند به شما در تمام مراحل، از تشکیل پرونده تا اجرای حکم، کمک شایانی کند.

ارش در چه مواردی و برای چه آسیب هایی تعیین می شود؟

ارش برای آسیب هایی تعیین می شود که در قانون و شرع، مقدار دیه معین و مشخصی برای آن ها ذکر نشده است. این آسیب ها می توانند شامل موارد زیر باشند: کاهش نسبی بینایی یا شنوایی، آسیب به رباط ها و تاندون ها (مانند پارگی رباط صلیبی یا تاندون دست)، کاهش کارایی نسبی اعضا، آسیب به اعصاب خاص، برخی آسیب های داخلی، یا هر آسیبی که در جدول دیات مشخص نشده باشد.

مبلغ ارش چگونه تعیین می شود؟ آیا فرمول ثابتی دارد؟

مبلغ ارش فرمول ثابت و از پیش تعیین شده ای ندارد. این مبلغ توسط قاضی دادگاه و با توجه به معیارهای زیر تعیین می شود: نوع و کیفیت جنایت، تأثیر آسیب بر سلامت فرد (مجنی علیه)، میزان خسارت وارده و مهم تر از همه، نظر کارشناس پزشکی قانونی. پزشکی قانونی با بررسی دقیق آسیب، درصدی از نقص یا کاهش کارایی را گزارش می دهد و قاضی معمولاً با ضرب این درصد در دیه کامل انسان در سال جاری، مبلغ ارش را مشخص می کند.

نتیجه گیری

دیدید که دنیای جبران خسارت های بدنی تو قانون ما چقدر ظرافت و پیچیدگی داره؟ ارش، مثل یه دستگیره نجات می مونه برای وقت هایی که دیه مقدر نمیتونه چاره ساز باشه. این نهاد حقوقی، تکمیل کننده دیه است و کمک می کنه تا هیچ آسیبی بدون جبران نمونه.

خلاصه که یاد گرفتیم ارش، همون دیه ایه که مقدارش از قبل تعیین نشده و قاضی با کمک پزشکی قانونی تعیینش می کنه. دیدیم که ارش معمولاً کمتر از دیه مقدر همون عضو هست و بر خلاف دیه، مهلت پرداخت مشخصی هم نداره. همچنین، برای ارش زن و مرد فرقی نمی کنه، البته با رعایت اینکه ارش زن بیشتر از دیه عضو خودش نشه. همه این ها نشون میده که قانون چقدر تلاش کرده تا عدالت رو تو همه جوانب برقرار کنه.

درسته که سعی کردیم همه چیز رو ساده و خودمونی توضیح بدیم، ولی واقعیت اینه که پرونده های حقوقی مربوط به ارش و دیه، خیلی تخصصی و پر از جزئیات هستن. اگه خدای نکرده با همچین مواردی روبرو شدید، حتماً از یه وکیل یا مشاور حقوقی باتجربه کمک بگیرید. اونا میتونن راه درست رو نشونتون بدن و از حقوقتون دفاع کنن.

اگه سوالی ذهنتون رو مشغول کرده یا نیاز به مشاوره تخصصی دارید، درنگ نکنید و با متخصصین حقوقی مشورت کنید تا با خیال راحت قدم بردارید.