خلاصه کتاب میکل آنژ ( نویسنده باربارا ای. سامرویل )

کتاب «میکل آنژ: پیکرتراش و نقاش» نوشته باربارا ای. سامرویل، یک سفر هیجان انگیز و عمیق به زندگی پرفرازونشیب یکی از بزرگترین هنرمندان تاریخ، یعنی میکل آنژ بوناروتی است. این کتاب به ما کمک می کند تا با جنبه های مختلف زندگی و چالش های این نابغه دوران رنسانس آشنا شویم و بفهمیم چطور او با همه سختی ها، شاهکارهای جاودانه ای خلق کرد.

فکرش را بکنید، یک هنرمند که هم پیکرتراش بوده، هم نقاش، هم معمار و حتی شاعر! میکل آنژ واقعاً یک پدیده بود که تأثیرش تا امروز هم حس می شود. باربارا ای. سامرویل در این کتاب، نه فقط به آثار هنری اش، بلکه به خودِ میکل آنژ، انسانی با تمام عواطف، مشکلات و جاه طلبی هایش نگاه می کند. می خواهیم با هم قدم به قدم این مسیر را طی کنیم و ببینیم این کتاب چه گنجینه ای را برای ما آشکار می کند.

درباره نویسنده و مترجم: چه کسانی این دریچه را به روی ما باز کردند؟

قبل از اینکه شیرجه بزنیم توی دنیای میکل آنژ، بد نیست کمی با کسانی آشنا بشیم که این کتاب ارزشمند رو برامون آماده کردن.

باربارا ای. سامرویل: کاوشگر زندگی های تاریخی

باربارا ای. سامرویل، نویسنده ای تواناست که بیشتر تمرکزش روی نگارش زندگی نامه های تاریخی و هنریه. یعنی کارش اینه که از زندگی شخصیت های مهم و تأثیرگذار گذشته، داستان هایی جذاب و دقیق برای ما تعریف کنه. سامرویل متولد سال ۱۹۴۸ میلادی هست و در آثارش سعی می کنه با صراحت و واقع بینی، شخصیت های تاریخی رو به ما نشون بده؛ نه فقط اون ها رو در حد یک اسطوره بالا ببره، بلکه جنبه های انسانی و حتی نقاط ضعفشون رو هم بررسی کنه. این رویکردش باعث میشه که آثارش حسابی معتبر و خواندنی باشن و ما احساس کنیم واقعاً داریم با اون شخصیت ها ارتباط برقرار می کنیم.

شیوا مقانلو: صدای فارسی زبان یک نابغه

شیوا مقانلو، مترجم چیره دست این کتاب، نقش خیلی مهمی توی رسوندن این اثر به دست ما فارسی زبان ها داشته. کار مترجمی فقط برگردوندن کلمات از یک زبان به زبان دیگه نیست؛ باید بتونی روح و لحن نویسنده اصلی رو هم منتقل کنی. مقانلو با تخصص و تجربه ای که داره، این کار رو به بهترین شکل انجام داده و تونسته نوشته های سامرویل رو طوری به فارسی برگردونه که هم روان باشه و هم اون حس واقعی بودن و عمقی که نویسنده دنبالش بوده، حفظ بشه. به خاطر همین تلاش هاست که ما می تونیم بدون مشکل، وارد دنیای میکل آنژ بشیم و از مطالعه این کتاب لذت ببریم.

نگاهی کلی به کتاب میکل آنژ: چرا این کتاب فرق دارد؟

خب، حالا که با خالقان این اثر آشنا شدیم، بیایید ببینیم اصلاً کتاب میکل آنژ: پیکرتراش و نقاش خودش چه جور کتابیه و چه ویژگی هایی داره که اون رو خاص می کنه.

ژانر و دسته بندی: سفری در دل تاریخ و هنر

این کتاب توی دسته تاریخی، زندگی نامه و ناداستان قرار می گیره. یعنی چی؟ یعنی یک داستان تخیلی نیست، بلکه بر اساس واقعیت های زندگی یک انسان واقعی، میکل آنژ، نوشته شده. در واقع جزو مجموعه شخصیت های تأثیرگذار به حساب میاد که هدفش معرفی افراد مهم تاریخ به زبانی ساده و در عین حال دقیق هست. این کتاب فقط برای علاقه مندان به هنر و تاریخ نیست، بلکه برای هر کسی که دوست داره با یک شخصیت بزرگ و یک دوره تاریخی مهم آشنا بشه، مناسبه.

مخاطبان هدف کتاب: از نوجوانان کنجکاو تا محققان هنر

باربارا ای. سامرویل این کتاب رو طوری نوشته که هم برای نوجوانان ۱۲ سال به بالا جذاب باشه و هم دانشجویان هنر و تاریخ و حتی علاقه مندان عمومی ازش استفاده کنن. یعنی زبانش پیچیده و تخصصی نیست که فقط هنرمندها یا مورخ ها سر دربیارن، اما در عین حال اطلاعاتش سطحی هم نیست. برای همین، اگه شما دنبال یک منبع معتبر و قابل فهم برای آشنایی با میکل آنژ هستید، این کتاب می تونه بهترین انتخاب باشه.

ویژگی های برجسته کتاب: یک نگاه بی پرده و جذاب

این کتاب چند تا ویژگی داره که حسابی اون رو از بقیه کتاب های مشابه متمایز می کنه:

• صراحت و واقع بینی نویسنده: سامرویل از نشون دادن میکل آنژ به عنوان یک انسان معمولی (البته با استعداد فوق العاده!) هیچ ترسی نداره. اون چالش ها، درگیری های درونی و بیرونی و حتی ایرادهای شخصیتی میکل آنژ رو هم به تصویر می کشه که باعث میشه شخصیتش برامون ملموس تر و باورپذیرتر بشه.
• استفاده از منابع معتبر: نویسنده برای نوشتن این کتاب حسابی تحقیق کرده و از منابع تاریخی و هنری معتبر استفاده کرده. این موضوع اعتبار علمی کتاب رو بالا می بره و مطمئن می شیم اطلاعاتی که می خونیم، واقعیه.
• تصاویر گویا از آثار هنری: در نسخه چاپی و بعضاً الکترونیکی کتاب، تصاویر باکیفیتی از آثار میکل آنژ وجود داره که کمک می کنه توضیحات نویسنده رو بهتر درک کنیم و حس واقعی تری از شاهکارهای او به دست بیاریم.

چرا این کتاب را بخوانیم؟ یک دعوت به کشف!

راستش را بخواهید، اگه دنبال یک راه میان بر برای درک عمیق زندگی میکل آنژ و دوره رنسانس هستید، این کتاب بهترین گزینه است. این کتاب فقط یک زندگی نامه خشک و خالی نیست؛ یک روایت پر جنب و جوش از چالش ها، موفقیت ها و مبارزات یک نابغه است. با خوندن این کتاب، شما:

• با دوران رنسانس و فضای هنری و سیاسی اون زمان بهتر آشنا می شید.
• می فهمید که چطور میکل آنژ با وجود همه مخالفت ها و مشکلات، به یکی از بزرگترین هنرمندان تاریخ تبدیل شد.
• با شاهکارهایی مثل داوود، پیتا و سقف سیستین از نزدیک آشنا می شید و داستان پشت هر کدوم رو می خونید.
• و مهم تر از همه، با یک انسان فوق العاده آشنا می شید که الهام بخش خیلی ها در طول تاریخ بوده.

پس اگه می خواهید یک تجربه کامل و غنی از دنیای میکل آنژ داشته باشید، حتماً این کتاب رو بخونید. حالا بیایید بریم سراغ بخش جذاب ماجرا: خلاصه فصول کتاب!

خلاصه جامع فصول کتاب: سفری با میکل آنژ از سیستین تا داوود

کتاب باربارا ای. سامرویل توی نه فصل، ما رو به یک سفر جذاب توی زندگی میکل آنژ می بره. بیایید ببینیم هر فصل چه داستانی برای گفتن داره.

فصل ۱: پیکرتراش نقاشی می کشد (The Sculptor Paints)

داستان از جایی شروع میشه که شاید کمتر کسی انتظارش رو داشته باشه: نقاشی سقف نمازخانه سیستین واتیکان! میکل آنژ که خودش رو بیشتر یک پیکرتراش می دونست تا نقاش، تحت فشار پاپ یولیوس دوم مجبور میشه این کار عظیم رو به عهده بگیره. فکرش را بکنید، نقاشی روی یک سقف قوسی شکل، اون هم در ارتفاع ۱۸ متری! این فصل حسابی به چالش های فنی و هنری میکل آنژ توی این پروژه می پردازه. از بالا رفتن از داربست های چوبی گرفته تا سختی کار در وضعیتی که مجبور بود برای ساعت ها سرش رو به سمت بالا نگه داره. این پروژه، با وجود تمام سختی ها و میل اولیه میکل آنژ، تبدیل به یکی از بی بدیل ترین شاهکارهای تاریخ هنر شد و نشون داد که میکل آنژ چقدر هنرمند همه فن حریفی بوده.

فصل ۲: تولد یک هنرمند (ایتالیای میکل آنژ) (Birth of an Artist)

این فصل ما رو می بره به ایتالیای قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی، یک ایتالیای پر از آشوب های سیاسی و اجتماعی. شهرهای خودمختار، جمهوری ها و دولت شهرها مثل فلورانس، جنوا و ونیز، هر کدوم با حکمرانان خودشون، توی یک محیط پررقابت و گاهی پرخطر زندگی می کردند. توی همین فضا، میکل آنژ بوناروتی در ۶ مارس ۱۴۷۵ در کاپرزه به دنیا میاد. نویسنده از دوران کودکی و نوجوانی میکل آنژ می گه؛ از اینکه چطور از همون اول علاقه زیادی به هنر نشون می داد و بیشتر از درس خوندن، دوست داشت به تماشای نقاش ها و مجسمه سازها بشینه. اینجا بود که یادگیری نقاشی رو شروع کرد و توی کارگاه های مختلف، به عنوان یک کارآموز، هنر رو یاد گرفت. اما یک چیز خیلی زود مشخص شد: میکل آنژ یک کشش درونی عجیبی به کار با سنگ و پیکرتراشی داشت، چیزی که سرنوشت هنری اون رو تا ابد رقم زد.

فصل ۳: باغ مدیچی (Medici Garden)

داستان زندگی میکل آنژ با ورود به جهان مدیچی ها وارد فاز جدیدی میشه. میکل آنژ ۱۵ ساله بود که لورنزوی باشکوه، بزرگ خاندان مدیچی، استعداد اون رو کشف می کنه و اون رو به قصر خودش دعوت می کنه. زندگی توی قصر مدیچی ها، جایی پر از ثروت، هنر و فرهنگ، یک امتیاز بزرگ برای میکل آنژ بود. اون توی این محیط فرهنگی غنی، فرصت پیدا می کنه تا پیکرتراشی کلاسیک یونانی و رومی رو زیر نظر بهترین استادها یاد بگیره. این دوره همون زمانیه که میکل آنژ دو تا از اولین مجسمه های معروفش، یعنی حضرت مریم بر روی پلکان و نبرد قنطورس رو خلق می کنه. اما این دوران طلایی همیشگی نبود؛ وضعیت سیاسی فلورانس به هم می ریزه و میکل آنژ مجبور میشه برای مدتی از فلورانس فرار کنه.

فصل ۴: مهارت پیکرتراش (The Sculptor’s Skill)

بعد از فلورانس، میکل آنژ سفرهایی به بولونیا و بعد رم داره. توی این دوره، مهارت های پیکرتراشی اش به اوج می رسه. توی رم بود که پیکره باکوس (خدای شراب در اساطیر روم) رو از یک قطعه مرمر حجاری می کنه. اما شهرت واقعی اون با سفارش و ساخت مجسمه سوگ مریم یا همون پیتای واتیکان شروع میشه. این اثر، که تصویر مریم مقدس رو در حال سوگواری بر پیکر مسیح نشون میده، چنان هنرمندانه و پر از احساس بود که میکل آنژ رو در جوانی به اوج شهرت رسوند. بعد از این شاهکار، سفارش های بزرگتری سراغش میاد، از جمله مجسمه بی نظیر داوود برای شهر فلورانس که از یک تکه مرمر عظیم ساخته شده بود. توی همین دوره، پاپ بهش سفارش نقاشی تالار شهر فلورانس رو میده که باعث میشه وارد رقابتی هیجان انگیز با لئوناردو داوینچی بشه.

فصل ۵: پاپ پرتوقع (پاپ یولیوس دوم) (The Demanding Pope)

بخش بزرگی از زندگی هنری میکل آنژ با درگیری ها و چالش هایش با پاپ ها گره خورده بود، و پاپ یولیوس دوم یکی از سخت ترین اون ها بود. بعد از انتخاب یولیوس دوم به عنوان پاپ، میکل آنژ به رم میره تا سفارش ساخت یک مقبره عظیم برای پاپ رو به عهده بگیره. این پروژه قرار بود یک شاهکار بی نظیر باشه، با ده ها مجسمه باشکوه. اما پاپ یولیوس دوم که شخصیتی جاه طلب و تغییرپذیر داشت، مدام اولویت هاش رو عوض می کرد. پروژه مقبره برای سال های طولانی به تعویق افتاد و میکل آنژ رو حسابی کلافه کرد. این فصل نشون میده که حتی بزرگترین هنرمندان هم از سیاست ها و خواسته های قدرت های زمانه خودشون در امان نبودند.

فصل ۶: نمازخانه سیستین (Sistine Chapel)

با وجود تمام نارضایتی های میکل آنژ از نقاشی و علاقه اش به پیکرتراشی، پاپ یولیوس دوم اصرار می کنه که اون سقف نمازخانه سیستین رو نقاشی کنه. این اصرار، علی رغم میل باطنی میکل آنژ، به خلق یکی از بزرگترین شاهکارهای تاریخ هنر منجر شد. توی این فصل، باربارا سامرویل با جزئیات به فرایند خلق آفرینش آدم و بقیه صحنه های کتاب مقدس روی سقف سیستین می پردازه. از چالش های کار توی ارتفاع بالا و مشکلات تکنیکی نقاشی فرسکو (نقاشی دیواری روی گچ تازه) گرفته تا نبوغ میکل آنژ توی خلق این تصاویر زنده و پرانرژی. تأثیر این شاهکار بر هنر جهانی بی نظیره و نشون میده چطور یک هنرمند می تونه حتی برخلاف میل خودش، اثری جاودانه خلق کنه.

انتخاب پاپ جدید، چون همیشه، سفارش های جدید برای میکل آنژ به همراه داشت. پاپ پاولوس سوم به خانواده ای اشرافی تعلق داشت و گرچه از خاندان مدیچی نبود، با دربار لورنتسوی باشکوه ارتباط داشت. او که در اواسط دههٔ شصت عمرش به مقام پاپی رسید، با معیارهای دورهٔ رنسانس سالخورده محسوب میشد. پاولوس سوم، که در جوانی سرکش بود، در دوران پیری اش ملایم شده بود. او کلیسای کاتولیک را به اصلاحات واداشت و به تلاشهای روحانیون لایق، بیش از نزدیکان و بستگان خود، ارج نهاد.
پاپ پاولوس سوم نیز، همچون یولیوس دوم، می خواست نمازخانهٔ سیستین را دوباره تزیین کند. او از میکل آنژ خواست تا دیوارنگاره یا فرسکی را بر دیوار محراب نقاشی کند. میکل آنژ کوشید شانه خالی کند، اما پاپ گوشش بدهکار نبود. میکل آنژ به پاپ یادآوری کرد که هنوز کار مقبرهٔ یولیوس را تمام نکرده، و بنابراین خانوادهٔ پاپ یولیوس اقداماتی قانونی علیه او انجام داده اند: یا مقبره را تمام کند، یا پولی را که پرداخته بودند به سرعت برگرداند.
اما پاپ پاولوس در جواب فریاد کشید: «سی سال است که آتش این آرزو را در دلم روشن نگه داشته ام، و حالا که پاپ هستم، نباید آن را برآورده شده ببینم؟ من قرارداد [مقبرهٔ یولیوس] را پاره خواهم کرد. حکم میکنم که تو در خدمت اوامر من باشی، و دیگر مشکلی در کار نخواهد بود.» به این ترتیب میکل آنژ خود را در شرایطی یافت که بار دیگر دندانها را از خشم به هم بساید و دیوارنگارهٔ عظیم دیگری را نقاشی کند.

فصل ۷: مقبره ها و مشکلات (Tombs and Troubles)

پروژه مقبره پاپ یولیوس دوم، یک داستان تراژیک و ۴۰ ساله در زندگی میکل آنژ بود. این فصل با جزئیات به کشمکش ها و تأخیرهای بی پایان این پروژه می پردازه. با تغییر پاپ ها و کمبود بودجه، طرح عظیم اولیه مقبره هیچ وقت به طور کامل اجرا نشد و به یک منبع دائمی استرس و ناامیدی برای میکل آنژ تبدیل شد. در این بین، پاپ های جدید پروژه های دیگری مثل طراحی نما برای کلیسای سان لورنتسو و مقبره های مدیچی رو بهش واگذار می کردند که خیلی هاشون هم به دلیل همین مشکلات و عدم تمرکز، ناتمام موندند. این بخش نشون میده که حتی یک نابغه هم نمی تونه از دست مشکلات مدیریتی و مالی فرار کنه!

فصل ۸: آخرین بارقه عظمت (پایان زندگی) (Last Glimmer of Greatness)

با گذشت زمان و تغییرات سیاسی، میکل آنژ حتی برای مدتی به عنوان مهندس نظامی فلورانس هم فعالیت می کنه و از پروژه های هنری خودش دور میشه. در سال های پایانی عمرش، با سفارش پاپ پاولوس سوم، یکی دیگه از شاهکارهای نقاشی اش، یعنی داوری نهایی رو روی دیوار محراب سیستین خلق می کنه. اما در این دوران، میکل آنژ حسابی افسرده و خسته شده بود. سال ها کار سخت، درگیری های پی در پی و ناتمام ماندن بسیاری از آرزوهای هنری اش، او رو فرسوده کرده بود. باربارا سامرویل در این فصل به سال های پایانی زندگی این هنرمند بزرگ می پردازه و چگونگی درگذشت او در سال ۱۵۶۴ در آستانه ۹۰ سالگی رو روایت می کنه. زندگی ای پر از شاهکار، اما خالی از آرامش.

فصل ۹: هربار فقط چند سانتیمتر (مرمت سیستین) (A Few Centimeters Each Time)

آخرین فصل کتاب به یک اتفاق مهم و معاصر می پردازه: مرمت نقاشی های نمازخانه سیستین. سال ها دود شمع، غبار و آلودگی، رنگ های درخشان و اولیه نقاشی های میکل آنژ رو پوشونده بود. این فصل با جزئیات به فرایند مرمت این شاهکار که از سال ۱۹۸۰ شروع شد، می پردازه. مرمت کاران با دقت فراوان و استفاده از تکنولوژی های جدید، لایه های قدیمی کثیفی رو از روی نقاشی ها پاک کردند. این فرایند که شش سال طول کشید، باعث شد رنگ های اصلی و خیره کننده میکل آنژ دوباره آشکار بشن و عظمت واقعی این اثر هنری رو نشون بدن. در نهایت، در دسامبر ۱۹۹۹، پاپ ژان پل دوم نمازخانه رو دوباره بازگشایی کرد و به دنیا فرصت داد تا از نو، این شاهکار رو با تمام شکوهش ببینه. این فصل نشون میده که چطور هنر جاودانه میمونه و نسل های بعدی هم برای حفظ اون تلاش می کنند.

تحلیل و نکات کلیدی کتاب: چرا این روایت مهم است؟

حالا که با خلاصه فصول کتاب آشنا شدیم، بد نیست یک نگاه عمیق تر به دلایلی بندازیم که این کتاب باربارا سامرویل رو انقدر ارزشمند و خواندنی می کنه. در واقع، این کتاب فقط یک روایت ساده نیست، بلکه یک تحلیل دقیق از زندگی میکل آنژ و دوره رنسانس به ما میده.

رویکرد سامرویل: یک نابغه، یک انسان

یکی از قوی ترین نکات کتاب، رویکرد صریح و واقع بینانه نویسنده ست. سامرویل از نشون دادن میکل آنژ به عنوان یک انسان پیچیده، با تمام نقاط قوت و ضعفش، ابایی نداره. اون فقط به جنبه های هنرمندانه و نبوغ میکل آنژ نمی پردازه، بلکه چالش های شخصیتی، وسواس هایش، تنهایی ها و حتی درگیری هایش با اطرافیان و مقامات رو هم به تصویر می کشه. این رویکرد باعث میشه میکل آنژ از یک شمایل دست نیافتنی، به یک شخصیت ملموس و قابل درک تبدیل بشه که حتی با همه عظمتش، با مشکلات انسانی دست و پنجه نرم می کرده. این صداقت در روایت، به عمق و اعتبار کتاب اضافه می کنه.

نقش عوامل بیرونی: رنسانس، دربار و کلیسا

کتاب تأکید زیادی روی تأثیر عوامل بیرونی بر زندگی و مسیر هنری میکل آنژ داره. سامرویل به ما نشون میده که چطور عوامل سیاسی، مذهبی و حمایت اشراف (مثل خاندان مدیچی و پاپ ها) نقش حیاتی توی شکل گیری آثار میکل آنژ ایفا کردند. این عوامل گاهی اوقات حمایت های بی دریغی فراهم می کردند و گاهی هم موانع بزرگی بر سر راه این هنرمند ایجاد می کردند. این بخش از کتاب به خواننده کمک می کنه تا درک کنه که هنر در خلاء خلق نمیشه، بلکه همیشه با محیط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اطرافش در ارتباطه. این دیدگاه، ابعاد جدیدی به فهم ما از رنسانس و جایگاه هنرمندان در اون دوره اضافه می کنه.

دقت تاریخی: اعتمادی برای خواننده

باربارا سامرویل برای نگارش این کتاب، حسابی وقت گذاشته و از منابع معتبر تاریخی و هنری استفاده کرده. این دقت تاریخی، اعتبار کتاب رو به شدت بالا می بره. خواننده می تونه با خیال راحت به اطلاعات ارائه شده اعتماد کنه و مطمئن باشه که داره یک روایت دقیق و مستند از زندگی میکل آنژ رو می خونه. این موضوع به ویژه برای دانشجویان و پژوهشگران، که به دنبال منابع قابل اتکا هستند، اهمیت زیادی داره.

اهمیت اثر: پنجره ای به گذشته و حال

در نهایت، این کتاب به ما کمک می کنه تا یک درک عمیق تر از دوران رنسانس، اوج هنر ایتالیا و جایگاه بی بدیل میکل آنژ در تاریخ بشر پیدا کنیم. این کتاب نه تنها یک زندگی نامه از یک هنرمند بزرگه، بلکه یک نگاه جامع به یک دوره مهم از تاریخ بشریت به حساب میاد. با خوندن این کتاب، ما فقط با میکل آنژ آشنا نمیشیم، بلکه با طرز تفکر مردم اون زمان، دغدغه های هنرمندان، ساختار قدرت و تأثیر هنر بر جامعه هم آشنا میشیم. این کتاب، یک پنجره به گذشته ست که تأثیرش رو در زمان حال هم نشون میده.

نتیجه گیری: یک خداحافظی با نابغه

خب، به پایان سفرمون با کتاب «میکل آنژ: پیکرتراش و نقاش» رسیدیم. دیدیم که باربارا ای. سامرویل چقدر زیبا و دقیق، زندگی پر از چالش و شاهکارهای این نابغه دوران رنسانس رو به تصویر کشیده. میکل آنژ نه تنها یک هنرمند فوق العاده بود، بلکه یک انسان با تمام رنج ها و لذت ها، درگیری ها و موفقیت ها بود. این کتاب به ما نشون داد که حتی با وجود مشکلات فراوان، میشه کارهایی خلق کرد که تا ابد ماندگار بشن و الهام بخش آدم ها باقی بمونن.

این کتاب یک منبع عالی برای شناخت عمیق تر میکل آنژ و درک بهتر دوران رنسانس هست. اگرچه ما اینجا یک خلاصه جامع از اون رو ارائه دادیم، اما حس واقعی و عمق تجربه خوندن خود کتاب چیز دیگه ست. هر صفحه از این کتاب، مثل یک پنجره جدید به دنیای میکل آنژ باز میشه و شما رو به دنیای هنر و تاریخ می بره. پس اگر دوست دارید با تمام وجود این سفر رو تجربه کنید و از نزدیک با داستان های پشت هر شاهکار آشنا بشید، پیشنهاد می کنم حتماً نسخه کامل کتاب رو بخونید. مطمئن باشید پشیمون نمیشید!

منابع

سامرویل، باربارا ای. (۱۳۸۹). میکل آنژ: پیکرتراش و نقاش. ترجمه شیوا مقانلو. تهران: انتشارات ققنوس. (چاپ چهارم ۱۴۰۲)