ویژگی های منحصر به فرد چغازنبیل – شگفتی معبد ایلامی

چغازنبیل، این نیایشگاه باستانی ایلامی با معماری پلکانی بی نظیر، سیستم تصفیه آب پیشرفته و رصدخانه باستانی اش، یک شاهکار مهندسی و فرهنگی است که نبوغ ایرانیان باستان را به رخ می کشد و اولین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می رود. حالا بیایید با هم به قلب این شگفتی باستانی سفر کنیم و ببینیم چه رازهایی در دلش پنهان کرده. آماده اید؟ پس بزن بریم!

وقتی اسم «چغازنبیل» میاد، ناخودآگاه یه حس غریبی آدمو می گیره، حس عظمت و کهنگی. این بنای عظیم، مثل یه تپه باستانی، سال ها زیر خاک خوابیده بود تا اینکه دوباره کشف شد و دنیا رو انگشت به دهن گذاشت. اینجا فقط یه تیکه آجر و گِل نیست؛ چغازنبیل دفترچه ی خاطرات یه تمدن بزرگ به اسم ایلامه که هزاران سال پیش، با هوش و ذکاوت بی نظیرشون، چیزهایی ساختن که هنوزم مهندسان امروزی رو متحیر می کنه.

تو این سفر، می خوایم از نزدیک با ویژگی های منحصر به فرد چغازنبیل آشنا بشیم و ببینیم چه چیزهایی این معبد ایلامی رو اینقدر خاص و شگفت انگیز کرده. قراره یه چرخی تو گذشته بزنیم و از اسرار معماری، مهندسی و مذهبی این بنای فوق العاده سر در بیاریم. آماده یه سفر هیجان انگیز به دل تاریخ هستید؟

چغازنبیل: دروازه ای به تمدن ایلامی و اسرار باستانیش

قبل از اینکه وارد جزئیات بشیم، بهتره یه معرفی کلی از این بنای باستانی داشته باشیم تا مسیرمون تو دل تاریخ روشن تر بشه. چغازنبیل فقط یه اسم نیست، یه دنیا حرف تو دلش داره.

یه اسم خاص و یه هویت فراموش نشدنی

اسم «چغازنبیل» خودش داستان داره! تو زبان لری، «چغا» یعنی تپه و «زنبیل» به معنی سبده. به خاطر اینکه این بنا برای قرن ها زیر خاک مدفون بود و شبیه یه سبد واژگون دیده می شد، این اسم روش موند. اما اسم اصلیش که ایلامی ها بهش می گفتن، «دوراونتاش» یا «آل اونتاش دناپیریشا» بوده. «دور» تو ایلامی یعنی شهر و «اونتاش» هم اسم پادشاهی بود که این شهر و زیگورات رو ساخت. پس یعنی «شهر اونتاش». حالا زیگورات چیه؟ زیگورات ها بناهای پلکانی و هرمی شکل تو تمدن های بین النهرین و ایلام بودن که برای پرستش خدایان ساخته می شدن و نماد کوه مقدس یا پل ارتباطی بین زمین و آسمون بودن. چغازنبیل هم یه زیگورات مشهور و خاصه که تو ایران پیدا شده.

کجای ایرانه این گنج پنهان؟

اگه دلتون خواست برید و از نزدیک این شاهکار رو ببینید، باید راهی استان خوزستان بشید. چغازنبیل حدوداً ۳۵ کیلومتری جنوب غربی شوشتر و ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش قرار داره. تو دشت های سرسبز خوزستان و نزدیک رودخانه دز، خودنمایی می کنه. فکرشو بکنید، تو اون گرمای خوزستان، ایلامی ها چطور تونستن همچین بنای عظیمی رو بسازن! موقعیت استراتژیکش هم برای اون زمان خیلی مهم بوده.

داستان تولد یه شهر مقدس

باید برگردیم به قرن سیزدهم قبل از میلاد، حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد. پادشاه قدرتمند ایلامی، «اونتاش ناپیریشا»، تصمیم می گیره یه شهر مذهبی و باشکوه بسازه. هدفش هم این بوده که این بنا رو به دو ایزد بزرگ ایلامی، یعنی «اینشوشیناک» (نگهبان شوش) و «ناپیریشا» (خدای بزرگ ایلامی) تقدیم کنه. پس چغازنبیل فقط یه معبد نبوده، بلکه مرکزی برای عبادت و زندگی مذهبی تو شهر دوراونتاش بوده. یه شهر کامل با معابد کوچیک تر، کاخ ها و آرامگاه های سلطنتی، همه برای خدمت به خدایان و نمایش قدرت پادشاه.

کشف دوباره: وقتی نفت رازها رو برملا کرد

داستان کشف چغازنبیل هم خودش جالبه. خیلی سال ها این بنای عظیم زیر خاک پنهان بود. تو سال ۱۸۹۰ میلادی، «ژاک دو مورگان»، زمین شناس معروف، از وجود معادن نفت تو این منطقه خبر داد. اما کشف واقعی، پنجاه سال بعد، تو دهه ۱۳۰۰ شمسی اتفاق افتاد. مهندس های شرکت نفت ایران و انگلیس که تو چغازنبیل مشغول کار بودن، یه آجر پیدا کردن که روش نوشته هایی با خط میخی حک شده بود. این آجر رو فرستادن برای باستان شناس هایی که اون موقع تو شوش کار می کردن. بعد از اون بود که «رومن گیرشمن»، باستان شناس فرانسوی، کاوش های گسترده ای رو از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۳ میلادی شروع کرد و این معبد باشکوه رو از زیر خاک بیرون کشید. گیرشمن بود که چهره واقعی چغازنبیل رو به دنیا نشون داد.

چغازنبیل، که قرن ها زیر خاک خوابیده بود، نه تنها قدیمی ترین ساختمان مذهبی شناخته شده در ایران است، بلکه نشان دهنده هوش و ذکاوت بی نظیر تمدنی است که توانست در آن زمان با ابتدایی ترین ابزارها، چنین سازه ای عظیم و پیچیده ای را بنا کند.

چغازنبیل، نگین یونسکو روی نقشه جهان

به خاطر اهمیت فوق العاده چغازنبیل، تو سال ۱۹۷۹ میلادی، یعنی حدودا ۴۰ سال بعد از کشفش، به عنوان اولین اثر تاریخی ایران تو فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این افتخار بزرگی برای ایران بود. یونسکو چغازنبیل رو به خاطر دو معیار اصلی ثبت کرد: اول اینکه «نمونه ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فناوریه که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسانه»، و دوم اینکه «نمونه ای برجسته از یک سکونتگاه سنتی بشری یا استفاده از زمینه که معرف یک یا چند فرهنگه». واقعاً هم همینطوره، چغازنبیل نه فقط یه بنا، که یه کتاب باز از تاریخ و فرهنگ ایلامه.

معماری بی نظیر: شاهکار مهندسی ایلامی ها که حیرت زده تون می کنه

حالا وقتشه که عمیق تر وارد معماری زیگورات دوراونتاش بشیم و ببینیم ایلامی ها چطور تونستن با امکانات اون زمان، همچین بنای محشری رو بسازن.

زیگوراتی با ابعاد غول آسا و طبقاتی که حرف می زنن

تصور کنید! چغازنبیل تو زمان خودش، یه بنای ۵ طبقه با ارتفاع حدود ۵۲ متر بوده که مثل یه کوه مقدس تو دشت خودنمایی می کرده. الان البته فقط دو طبقه و نیم ازش باقی مونده و ارتفاعش حدود ۲۵ متره. اما پایه و اساسش، یه مربع به ابعاد ۱۰۵ در ۱۰۵ متره که از دو تا زمین فوتبال هم بزرگ تره! این ابعاد واقعاً نفس گیره و نشون میده چقدر این بنا تو زمان خودش مهم و باشکوه بوده. هر طبقه کوچکتر از طبقه پایینی ساخته شده و به شکل یه هرم پلکانی بالا می رفته تا به معبد کوچکی به اسم «کوکونو» در بالاترین نقطه برسه.

اولین ویژگی خاص: راز ساخت طبقات از کف زمین!

شاید براتون سوال پیش بیاد که خب، زیگورات های دیگه هم شبیه همین بودن دیگه، مگه نه؟ اما اینجا یه تفاوت خیلی مهم و ویژگی منحصر به فرد چغازنبیل وجود داره که هیچ جای دیگه نداره: تو بین النهرین، زیگورات ها رو اینجوری می ساختن که اول یه طبقه رو کامل می ساختن، بعد طبقه بعدی رو روی اون قرار می دادن و همین طور الی آخر. اما ایلامی ها تو چغازنبیل یه کار متفاوت و به نظر من خیلی پیچیده تر کردن: تمام طبقات زیگورات، یعنی هر پنج طبقه، از همون کف زمین شروع به ساخت شدن و بالا رفتن! یعنی شالوده ی هر طبقه کاملاً جدا بوده و به موازات هم بالا می رفتن. فکرشو بکنید که چقدر مهندسی و نقشه کشی دقیقی لازم داشته تا همه این طبقات همزمان و به درستی بالا بیان و در نهایت یه سازه یکپارچه و پایدار رو تشکیل بدن. این روش ساخت، پایداری فوق العاده ای به بنا می داده و نشون دهنده اوج مهارت معماری ایلامی و نبوغ حیرت انگیز معماران اون زمانه.

مصالح هوشمندانه و تکنیک های فوق پیشرفته

مصالح اصلی چغازنبیل، خشت و آجر پخته است. بخش داخلی دیوارها رو با خشت پر می کردن و نمای بیرونی رو با آجر می ساختن تا هم مقاوم باشه و هم زیباتر به نظر بیاد. اما همین آجرها هم داستان خودشون رو دارن. بعضی از آجرها لعاب دار بودن و بعضی دیگه با گل میخ های سفالی تزئین شده بودن که به قول باستان شناس ها، میشه گفت از قدیمی ترین کاشی های جهان به حساب میان! استفاده از ملات قیر برای اتصال آجرها و اندودهای گچی برای پوشش دیوارها، همه نشون دهنده تکنیک های پیشرفته ای بوده که ایلامی ها تو ساخت این بنا به کار بردن. یه جورایی انگار داشتن با تکنولوژی روز دنیا ساختمون می ساختن، البته اون موقع!

کتیبه های ایلامی: حرف های پنهان در دل آجرها

اگه خوب به دیوارهای زیگورات چغازنبیل نگاه کنید، می بینید که روی خیلی از آجرها نوشته هایی با خط میخی ایلامی حک شده. این کتیبه ها، مثل دفترچه یادداشت سازندگان، اطلاعات خیلی مهمی به ما میدن. تو این نوشته ها، اسم پادشاه اونتاش ناپیریشا، سازنده چغازنبیل، و هدف از ساخت این بنا رو میتونیم پیدا کنیم. مثلاً یه کتیبه معروف میگه:

«من اونتاش گال: آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من در اینجا این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم، باشد که کارهای من که هدیه ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک پذیرفته شود.»

این کتیبه ها نشون میدن که چقدر پادشاه به ساخت این مکان مقدس اهمیت می داده و از هیچ تلاشی برای باشکوه کردنش دریغ نمی کرده. هر آجری که می دیدید، یه پیامی از دل تاریخ با خودش آورده.

سه حصار اسرارآمیز: شهر دوراونتاش چه بخش هایی داشت؟

چغازنبیل تنها یه زیگورات نبوده، بلکه بخشی از یه شهر بزرگ تر به اسم دوراونتاش بوده. این شهر باستانی رو سه تا حصار تو در تو و خشتی محافظت می کردن که هر کدوم کاربری خاص خودشون رو داشتن:

1. حصار اول (داخلی): این حصار دور تا دور زیگورات اصلی و معبد مرکزی رو گرفته بود. یعنی مهم ترین و مقدس ترین بخش شهر اینجا بود.
2. حصار دوم (میانی): تو این قسمت، معابد کوچیک تر دیگه و کاخ هایی برای مراسم مذهبی قرار داشتن.
3. حصار سوم (بیرونی): این حصار بیرونی ترین قسمت شهر رو در بر می گرفت که شامل آرامگاه های زیرزمینی سلطنتی، کاخ های سلطنتی و بله، تصفیه خانه آب باستانی چغازنبیل بود.

این طراحی نشون میده که ایلامی ها چقدر تو برنامه ریزی و شهرسازی هم پیشرفته بودن و هر بخش شهر رو با دقت خاصی طراحی کرده بودن.

شگفتی های مهندسی: ایلامی ها چقدر جلوتر از زمان خودشون بودن؟

حالا برسیم به بخش های هیجان انگیزتر! مهندسی ایلامی ها تو چغازنبیل واقعاً فراتر از انتظاره و چند تا ویژگی منحصر به فرد چغازنبیل داره که حسابی غافلگیرتون می کنه.

دومین ویژگی خاص: تصفیه خانه آب باستانی، پیشرو در دنیا!

یکی از شگفتی های مهندسی چغازنبیل که هر باستان شناسی رو متحیر می کنه، وجود یه تصفیه خانه آب باستانیه. این تصفیه خانه که تو حصار سوم شهر قرار داره، با استفاده از سیستم ظروف مرتبط کار می کرده و میشه گفت قدیمی ترین تصفیه خانه آب شناخته شده در دنیا است! فکرش رو بکنید، چقدر هوشمندانه! ایلامی ها آب شربشون رو از رودخانه کرخه که حدود ۴۵ کیلومتر با چغازنبیل فاصله داشته، از طریق یه کانال به این تصفیه خانه می آوردن. حتماً می پرسید چرا رودخانه دز که فقط ۳ کیلومتر فاصله داشته رو استفاده نمی کردن؟ دلیلش اختلاف ارتفاع زیاد محوطه چغازنبیل با سطح رودخانه دز بوده. یعنی با اون امکانات محدود، تونستن یه کانال آب به طول ۴۵ کیلومتر بسازن و آب رو تصفیه کنن. این یعنی نه تنها تخصص تو معماری، بلکه تو مهندسی آب هم حرفه ای بودن!

سیستم تصفیه اینجوری کار می کرده که آب ورودی از کرخه، اول وارد حوضچه هایی می شده که رسوبات سنگین تر ته نشین بشن. بعد از چند مرحله ته نشینی و گذر از فیلترهای طبیعی (احتمالاً شن و ماسه)، آب تمیزتر شده و برای مصرف مردم شهر قابل استفاده می شده. این تکنولوژی برای اون زمان واقعاً بی نظیر و پیشگام بوده و نشون میده ایلامی ها چقدر به بهداشت و سلامت شهروندانشون اهمیت می دادن.

سومین ویژگی خاص: رصدخانه یا خورشیدسنج ایلامی، تقویم زنده!

تو بخش های شمال غربی و جنوب غربی زیگورات، دو تا سکوی مدور یا هشت ضلعی شکل پیدا شده که درباره کاربریشون بحث های زیادی وجود داره. بعضی ها میگن اینجا سکوی قربانگاه بوده، بعضی دیگه میگن محل نصب مجسمه. اما نظریه قوی تر و هیجان انگیزتر اینه که اینجا یه جور رصدخانه یا خورشیدسنج ایلامی بوده! یعنی ایلامی ها اینجا رو برای ستاره شناسی، پیشگویی و تعیین زمان استفاده می کردن.

روی آجرهای خاصی که تو این قسمت پیدا شده، کتیبه هایی هست که مفهوم رصدگاه رو میرسونه. کلماتی مثل سیان کوک و شونشووایرپی که هنوز معنی دقیقشون مشخص نیست، اما به احتمال زیاد به همین رصد و نجوم اشاره دارن. باستان شناس ها میگن این خورشیدسنج ها طوری طراحی شدن که با تماشای سایه هایی که تو زمان های خاصی از سال روشون میفته، می تونستن زمان دقیق اعتدالین بهاری و پاییزی، انقلاب های تابستانی و زمستانی، و شروع هر فصل رو محاسبه کنن. این یعنی تمدن ایلام چقدر تو نجوم و تقویم نگاری پیشرفته بوده و دانش بالایی تو این زمینه ها داشته. این کاربری نه فقط یه وسیله برای زمان سنجی، بلکه یه ابزار مذهبی هم بوده که بهشون کمک می کرده تا مراسم مذهبیشون رو تو زمان های دقیق نجومی برگزار کنن.

سیستم فاضلاب و زهکشی، هوشمندی پنهان

حتی تو زمینه دفع فاضلاب و مدیریت آب های سطحی هم ایلامی ها حرفی برای گفتن داشتن. تو چغازنبیل، کانال های زهکشی عمودی پیدا شده که برای مدیریت آب باران و فاضلاب استفاده می شده. این کانال ها آب رو از سطح زیگورات و محوطه جمع آوری می کردن و به خارج از شهر هدایت می کردن. این نشون میده که برنامه ریزی شهری و بهداشتی تو دوراونتاش چقدر دقیق و حساب شده بوده. حتی کوچک ترین جزئیات هم از دید مهندسان ایلامی دور نمی مونده.

نگهبانان سنگی و هنر تزئینی

یادتونه که گفتم ایلامی ها به هنر هم علاقه داشتن؟ دروازه های ورودی زیگورات رو مجسمه هایی از گاوهای نر از جنس سفال لعاب کاری شده محافظت می کردن. این گاوها نه فقط تزئینی بودن، بلکه نقش محافظتی و آیینی هم داشتن. حتی کوره های پخت سفال هم تو نزدیکی معابد پیدا شده که نشون میده این تزئینات و مجسمه ها همونجا ساخته می شدن. استفاده از لعاب و تکنیک های خاص سفالگری، هنر ایلامی ها رو هم به نمایش میذاره و چغازنبیل رو از هر نظر یه مجموعه کامل و بی نقص کرده.

شاید باور کردنش سخت باشه، ولی سیستم تصفیه خانه آب چغازنبیل، با قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال، از خیلی از شهرهای امروزی هم پیشرفته تر بوده و نشون میده ایلامی ها چقدر به دانش و فنون زمان خودشون مسلط بودن.

چغازنبیل امروز: از چالش های پیش رو تا تجربه ی یه سفر فراموش نشدنی

حالا که از شگفتی های گذشته گفتیم، بیایید یه نگاهی به وضعیت فعلی چغازنبیل بندازیم و ببینیم چه چالش هایی این میراث ارزشمند رو تهدید می کنه و چطور میشه یه سفر خاطره انگیز به اینجا داشت.

خطراتی که این میراث رو تهدید می کنن

چغازنبیل، با همه عظمتش، تو خطر هم هست. بعد از اینکه از زیر خاک بیرون اومد، دیگه مثل قبل زیر یه لایه محافظ نبوده و عوامل طبیعی مثل باد، باران و فرسایش حسابی بهش آسیب زدن. آب و هوای خوزستان هم که خشکه و بادهای شدید، باعث فرسایش خاک و آجرها میشه. از طرف دیگه، توسعه صنعتی تو حریم این بنای تاریخی هم یه تهدید جدیه. اکتشافات نفتی و لرزه نگاری های مرتبط باهاش، می تونن زیربنای زیگورات رو به خطر بندازن. سال هاست که از خطر ساخت کارخانه قند تو حریم درجه یک این محوطه حرف زده میشه که واقعاً جای نگرانی داره. واقعاً حیف میشه اگه این میراث جهانی یونسکو به خاطر بی توجهی ها آسیب ببینه.

تلاش برای بقا: چطور از چغازنبیل مراقبت میشه؟

با وجود همه این تهدیدات، خوشبختانه تلاش هایی برای حفاظت و مرمت چغازنبیل در حال انجام هست. متخصصان و باستان شناس ها سعی می کنن با روش های نوین، جلوی فرسایش رو بگیرن و بخش های آسیب دیده رو مرمت کنن. اما این بنا به خاطر جنس خشتی و گلی اش، همیشه نیاز به مراقبت مداوم داره. حفاظت از چغازنبیل فقط وظیفه یه نهاد خاص نیست، وظیفه همه ماست که این بخش مهم از تاریخچه چغازنبیل و تمدنمون رو برای نسل های آینده حفظ کنیم.

راهنمای سفر به چغازنبیل: برنامه ریزی برای یه بازدید عالی

اگه تصمیم گرفتید به چغازنبیل سر بزنید، که حتماً این کارو بکنید، چند تا نکته رو باید بدونید تا سفرتون لذت بخش تر بشه:

• مسیر دسترسی: می تونید از شوشتر به سمت کشت و صنعت کارون برید یا از جاده اهواز-شوش به سمت هفت تپه منحرف بشید که هر دو مسیر به چغازنبیل می رسن. مسیر دوم می تونه شما رو از کنار هفت تپه، یکی دیگه از سایت های باستانی ایلامی، هم عبور بده.
• ساعت و هزینه بازدید: ساعت بازدید تو شش ماه اول سال معمولاً از ۸:۳۰ صبح تا ۷:۳۰ عصر و تو شش ماه دوم از ۸:۳۰ صبح تا ۵ عصر هست. حتماً قبل از رفتن، ساعت دقیق رو چک کنید. برای ورود هم باید بلیط تهیه کنید.
• امکانات رفاهی: اطراف محوطه امکانات رفاهی خیلی لوکس نیست، پس بهتره آب معدنی همراه خودتون داشته باشید. سرویس بهداشتی تو محوطه هست و نزدیک ترین پمپ بنزین هم تو شهر شوشه.
• اقامت: تو اطراف چغازنبیل، اقامتگاه های بوم گردی مختلفی هستن که می تونید برای اقامت روشون حساب کنید. اقامتگاه هایی مثل احمد، ابوعلی، دورانتاش یا اهورا دانیال، و آوان، گزینه های خوبی برای تجربه یه اقامت محلی هستن.
• توصیه ها: تو فصول گرم، حتماً از کلاه، عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب استفاده کنید، چون تو محوطه سایه بان زیادی وجود نداره. برای غذا هم بهتره غذای خونگی همراه داشته باشید یا رستوران های معتبر شهر شوش یا شوشتر رو انتخاب کنید.

جاهای دیدنی اطراف چغازنبیل: همسایه های جذاب این زیگورات

سفر به چغازنبیل می تونه با بازدید از جاهای دیدنی اطرافش کامل بشه و یه سفر تمام عیار تاریخی و طبیعی رو براتون رقم بزنه:

1. رودخانه دز: این رودخانه زیبا، فقط حدود ۲ کیلومتر با چغازنبیل فاصله داره. طبیعت بکر و سرسبز اطراف دز، فرصت خوبی برای قایق رانی، پیاده روی و پیک نیک رو فراهم می کنه.
2. معبد دانیال نبی در شوش: اگه اهل معنویت و تاریخ هستید، معبد دانیال نبی تو شوش، با معماری خاص و گنبد اورچینش، حدود ۴۲ کیلومتری چغازنبیل قرار داره و ارزش دیدن رو داره.
3. سازه های آبی شوشتر: این شاهکار مهندسی آبی، که خودش هم تو فهرست یونسکو ثبت شده، تو فاصله حدود ۴۵ کیلومتری چغازنبیل قرار داره. با دیدن این سازه ها، هوش و درایت گذشتگان تو مدیریت آب رو از نزدیک لمس می کنید.
4. هفت تپه: این محوطه باستانی که از چندین تپه تشکیل شده، بین دزفول و چغازنبیل قرار گرفته و بقایای یک شهر ایلامی و مراکز سیاسی اون دوران رو در خودش جا داده.

با گشت و گذار تو این مناطق، نه تنها با تمدن ایلام بیشتر آشنا میشید، بلکه از زیبایی های طبیعی و تاریخی خوزستان هم لذت می برید.

نتیجه گیری

چغازنبیل، این زیگورات عظیم و پر رمز و راز، واقعاً یه شگفتی معبد ایلامی و یه سند زنده از نبوغ و تمدن کهن ایرانه. از روش خاص ساخت طبقاتش که از کف زمین شروع می شده، تا تصفیه خانه آب باستانی و رصدخانه خورشیدیش، هر گوشه از این بنا پر از داستان های ناگفته و درس هایی برای ماست. این بنا فقط یه تیکه سنگ و آجر نیست، بلکه نمادی از هوش، خلاقیت و تخصص مردمیه که هزاران سال پیش، تو این آب و خاک زندگی می کردن و میراثی رو برای ما به جا گذاشتن که هنوز هم جهان رو حیرت زده می کنه.

ویژگی های منحصر به فرد چغازنبیل این مکان رو به یه گنجینه بی بدیل تبدیل کرده که نه تنها برای ایران، بلکه برای کل بشریت ارزش داره. پس اگه فرصتی دست داد، حتماً یه سفر به خوزستان و این زیگورات باشکوه داشته باشید. این تجربه نه تنها دیدنیه، بلکه یه جورایی سفر در زمان هم هست که شما رو به هزاران سال پیش می بره و یه تصویر متفاوت از تاریخ بهتون نشون میده.