دستور ساواک برای بازرسی از عروس امام

فرزند آیت الله مرتضی حایری یزدی (و نوه موسس حوزه علمیه قم)، عروس امام خمینی(ره) و همسر آیت الله سید مصطفی خمینی که همراه پدرش در تبعید بود و در تبعید شهید شد؛ هر کدام این نسبت های خانوادگی کافی بود تا معصومه حایری یزدی تحت نظر و مراقبت ساواک باشد. 

به گزارش اکسکو، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ معصومه حایری یزدی که روز پنجشنبه 6 اردیبهشت 1403 در 86 سالگی درگذشت و پیکر ایشان روز هشتم اردیبهشت پس از تشییع در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) در بقعه شیخ فضل الله به خاک سپرده شد. 
محل دفن ایشان از این جهت نمادین است که بقعه شیخ فضل الله نوری در سال های دور محل ملاقات امام خمینی(ره) و آیت الله شیخ مرتضی حایری یزدی بود که به جز همکاری در هیات مصلحین حوزه، هر روز هنگام غروب آفتاب آنجا با هم گفت وگو می کردند.[1]

ازدواج مصطفی و معصومه در سال 1333، پیوند دو خاندان خمینی و حایری یزدی بود؛ این زندگی مشترک پس از ده سال با تبعید حاج مصطفی خمینی همراه پدر، وارد مرحله تازه ای شد و تا زمان شهادت همسر در اول آبان 1356، معصومه حایری بارها برای دیدارش به نجف رفت و برگشت. 
یکی از سندهایی که در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی وجود دارد (شماره پرونده 392) ، موافقت اداره کل سوم ساواک با درخواست معصومه حایری برای صدور گذرنامه جهت مسافرت به عراق را نشان می دهد.
طبق این اسناد، شهربانی کل کشور در نامه ای محرمانه از ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور درباره تقاضای صدور پروانه خروج از کشور استعلام می گیرد:

«شهربانی کل کشور
تاریخ 46/6/13
از شهربانی کل کشور (اداره اطلاعات)
به تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور
درباره معصومه حایری یزدی فرزند مرتضی شناسنامه 69235 قم متولد 1317
نامبرده بالا طی تسلیم شرحی اعلام نموده مدتی قبل برای دیدار بستگان خود از عراق به ایران مراجعت و جهت بازگشت به کشور مزبور به منظور ملحق شدن به همسرش حاج سیدمصطفی خمینی تقاضای صدور پروانه خروج نموده است. خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به انجام درخواست مشارالیها نظریه اعلام دارند. 
رییس شهربانی کل کشور . سپهبد مبصر از طرف سرتیپ صمد پاکپور»

اداره کل امنیت داخلی ساواک در گزارشی خیلی محرمانه دستور می دهد که ضمن موافقت با عزیمت عروس آیت الله خمینی در موقع خروج او بازرسی بدنی شود:
«سازمان اطلاعات و امنیت کشور
تاریخ: 46/6/19
گزارش
درباره: بانو معصومه حایری یزدی (همسر مصطفی خمینی فرزند آیت الله خمینی)
محترماً به عرض می رساند شهربانی کل کشور صلاحیت مشارالیها را جهت صدور پروانه خروج به مقصد کشور عراق از ساواک استعلام نموده است.
با توجه به اینکه همسر مشارالیها در عراق بسر می برد و قبلاً هم با عزیمت او موافقت گردیده در صورت تصویب ضمن موافقت با عزیمتش در موقع خروج او از مرز ضمن بازرسی وسایلش توسط بانویی بازرسی بدنی هم انجام شود.»

در نهایت اداره کل سوم ساواک با سفر او به عراق موافقت می کند:
« سازمان اطلاعات و امنیت کشور
از اداره کل سوم
به مدیریت کل اداره نهم (911)
درباره: معصومه حایری یزدی فرزند سید مرتضی
بازگشت 911/7869-46/6/18
عزیمت مشارالیها به کشور عراق از نظر این اداره کل بلامانع است.
مدیرکل اداره سوم. مقدم46/7/1»

رفت وبرگشت همسر سیدمصطفی خمینی به ایران در سال های بعد هم از سوی ساواک تحت نظر بود؛ یکی در سال 1355 گزارش ساواک قم درباره سفر بانو خدیجه ثقفی (همسر امام) با معصومه حایری یزدی (همسر مصطفی خمینی) و نوه های ایشان از عراق به تهران و قم به منظور دیدار اقوام.
در این گزارش با موضوع «ورود همسر و عروس خمینی به ایران» آمده است: « روز پنجشنبه 35/4/3 همسر خمینی به اتفاق عروسش (همسر مصطفی) و نوه هایش از بغداد وسیله هواپیما وارد تهران شدند. همسر خمینی به منزل پدرش رفته و چند روزی برای دیدن خویشاوندانش در تهران خواهد ماند ولی همسر مصطفی (عروس خمینی) به قم آمده و به منزل آقا مرتضی حایری وارد شده است. همسر محمدعلی موسوی که دختر آقای بنابی است و در نجف با عروس خمینی سابقه دوستی داشته در قم به ملاقات ایشان رفته بود و از قول وی نقل می کرد که آقای خویی اخیراً که خواست درس شروع کند کسی را نزد آقای خمینی فرستاد و از ایشان صلاح کرد و به صلاح آقای خمینی درس را شروع کرده است لکن خود خمینی تاکنون درس شروع نکرده و از وضع آنجا بسیار ناراحت است. وی افزوده بود که وضع آخوندها در نجف فعلاً تا حدودی خوب است و افرادی که از طرفداران خمینی هستند به هیچ وجه مورد تعرض حکومت واقع نمی شوند بلکه از دیگران آزادتر زندگی می کنند ولی حوزه نجف بسیار محدود شده است و اضافه کرده بود که محمدعلی منتظری هم در نجف است و اکثراً به مسافرت می رود.
نظریه شنبه – نظری ندارد.
نظریه یکشنبه – مفاد گزارش صحیح است. همسر مصطفی خمینی دختر آقای مرتضی حایری است که به منطور دیدن والدین و خویشاوندانش به ایران مراجعت کرده و به قم آمده. ضمناً همسر خمینی هم دختر ثقفی است و والدینش در تهران سکونت دارند. نامبرده مسلماً پس از مدتی طبق معمول به منظور دیدن فرزندانش به قم خواهد آمد. 
نظریه دوشنبه – نظریه یکشنبه مورد تایید می باشد. ضمناً دو برگ فتوکپی نامه خمینی و همسرش که برای دخترشان به آدرس قم ارسال شده جهت مزید استحضار به پیوست تقدیم می گردد.
نظریه سه شنبه – مفاد گزارش خبر و نظرات داده شده مورد تایید است.»

چند ماه پس از شهادت آیت الله سیدمصطفی خمینی، اداره کل سوم ساواک در 22 تیر 1357 از ساواک اراک برای تحقیق در زمینه بازگشت فرزند و همسر او به قم استعلام کرد: «طبق اطلاع نوه خمینی به نام حسین مصطفی خمینی فرزند مصطفی به اتفاق مادرش به ایران عزیمت و گویا در قم سکونت دارد. سریعاً در این زمینه تحقیقات لازم معمول نتیجه اعلام – ثابتی
گیرنده – سازمان قم جهت اقدام لازم و اعلام نتیجه»

سه ماه بعد نمایندگی ساواک در کویت در گزارشی خیلی محرمانه، منشا تایید نگرانی آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی و علمای تهران و قم از محاصره منزل امام خمینی توسط دولت عراق را «همسر مصطفی مرحوم» عنوان کرد:
«موسویان ضمن یک تماس تلفنی با شیخ فتوت در کویت به او گفته آقایان نجفی مرعشی و چند تن از علماء در تهران و قم اطلاع پیدا کرده اند که منزل آقا (خمینی) را دولت عراق محاصره کرده و آقایان ناراحت هستند. شما تحقیق کنید و نتیجه را به ما بگویید. شیخ فتوت هم کوشش کرد که مستقیما با منزل خمینی تماس بگیرد ولی نتوانست و سپس به منزل پسرش مرحوم مصطفی تلفن کرد و عروس خمینی موضوع را تایید و اضافه نمود که آقا برای نماز و زیارت به حرم می روند ولی خیلی از این وضع ناراحت هستند و دولت عراق تحت عنوان محافظت از آقا این کار را می کند اما چون اعتراض کرده اند قرار است تا فردا مامورین را بردارند و لذا فردای روز بعد شیخ نامبرده تلفن کرده و متوجه شده که منزل از محاصره خارج شده است.
نظریه منبع – زمانیکه مصطفی خمینی زنده بود شیخ فتوت به لحاظ روابط و آشنایی قبلی با او از قم به منزل آنان در عراق می رفت و با این لحاظ عروس خمینی او را کاملا می شناسد و مطالبی را که می گوید صحت دارد.
نظریه 1 – مفاد گزارش و نظریه منبع صحت دارد.
نظریه 2- نظریه 1 مورد تایید است.»

پایان خبر اکسکو

دستور ساواک برای بازرسی از عروس امام