غزه و بن بست ابتکار دیپلماتیک

در حالی وارد ششمین ماه جنگ در غزه شدیم، که چشم انداز آینده جنگ و تاثیرات آن بر نظم منطقه ای و بین المللی از همیشه مبهم تر شده است. به هرمیزان که معادله نظامی در غزه گره خورده می نماید، معادلات سیاسی پیرامون ترتیبات حکمرانی این باریکه پسابحران و ترکیب و محوریت کمپین بازسازی بیش ازپیش مبهم و نامعلوم شده است.

استراتژی «جنگ بی پایان» شخص نتانیاهو که در آن علاوه بر حفظ خود در قدرت، به تشدید و توسعه منطقه ای جنگ به لبنان و حتی ایران می اندیشد و امیدوار است با اتصال آن به کمپین های انتخاباتی آمریکا، از فشار محدود فعلی دولت بایدن هم خلاصی یابد. برای او و جریان هوادارش، هدف اصلی جنگ حتی سه هدف اعلام شده -نابودی حماس، ازبین رفتن رهبران آن و آزادی گروگانها- نیست. در پس حرکت او «غیرقابل سکونت کردن باریکه»، «مهاجرت سرمایه های انسانی موثر»، و حفظ «حضور اسراییل در غزه» برای مدت نامعلوم و به امید الحاق کامل این منطقه به شهرک های اشغالی هدف گذاری شده اند. اهدافی که با تغییرات اجتماعی-سیاسی سال های اخیر در داخل رژیم، از حمایت گسترده و فزاینده ای در جریانات افراطی «نابودگرا»2 برخوردارند. نکته مهم آنکه رادیکال های اسراییلی با توسعه شبکه بین المللی خود عملا ایتلافی اسلام هراس و ضدفلسطینی را، با چارچوب بندی حرکت حماس در قالب تروریسم و قابل مقایسه با پدیده داعش، در اغلب کشورهای قدرتمند غربی و حتی قدرتهای نوظهوری چون هند هم پدید آورده اند.

آمریکا اما در این بین گروگان مستعمره و اسب تروجان خود شده است. از طرفی پایان سریع جنگ و عدم اتصال آن به کمپین های انتخاباتی برای بایدن حیاتی است. برنامه او برای این امر، تاکید بر سیاست تخیلی-غیرعملیاتی دودولتی، اعطای مدیریت غزه به تشکیلات خودگردان و بالتبع اعلام نابودی حماس و شروع بازسازی با محوریت امارات است. از طرف دیگر اما نتانیاهو به خوبی با استفاده از لابی خود در واشنگتن، هر نوع کاهش حمایت بایدن از سیاست جنگ بی پایان خود را به تعدی غیرقابل بخشش او از تعهد راهبردی آمریکا به حفظ امنیت اسراییل تعبیر می کند و عملا سیاستهای رسمی این کشور را به مثابه ضرب المثل «سگی که صاحب خود را به دنبال خود می کشد» به گروگان گرفته است.

قدرتهای عرب و توسعه طلب منطقه ای همچون امارات و عربستان هم با وجود تفاوت ها و رقابت هایی، خواستار حذف کامل جریان مقاومت و حتی «بستن کامل پرونده فلسطین» بعنوان مانعی بر سر اعلام رسمی -در مورد عربستان- و اجرای کامل -در مورد امارات- سیاست عادی سازی خود با رژیم صهیونیستی با سودای تحقق رویاهای اقتصادی و توسعه ای خود هستند. در این بین حمایت از رهبری محمد دحلان در باریکه و ساخت شهرکهای متعدد در اردن و صحرای سینا توسط این کشورها و آمادگی برای ایفای نقش محوری در کمپین بازسازی مطابق سیاستها و بر اساس شرایط مدنظر رژیم، مقدمه سازی اجرای سیاست «عبور از فلسطین» بنظر می رسد.

مصر و اردن هم بعنوان متاثرترین کشورها از سرنوشت موضوع فلسطینی و درعین حال کم قدرت ترین آنها، ضمن ابراز شدید نگرانی هویتی و امنیتی از دورنمای مهاجرت اهالی غزه و بعدتر کرانه، در عمل دنبال چانه زنی افزایش قیمت و سود خود از «معامله تهجیر» هستند و فاقد هرگونه اراده و قدرت واقعی برای جلوگیری از این اتفاق ند.

در این بین کشور قطر علاوه بر ایفای نقش حرفه ای خود بعنوان محور گفتگوهای منطقه ای، شدیدا نگران اولا ازدست دادن اهرم های قدرت سنتی و معناداری ارتباط خود در مساله فلسطین بویژه از طریق شاخه سیاسی حماس مستقر در دوحه است، و ثانیا به وضوح از تهدیدات مکرر جریان تندروی رژیم و حامیان آن در لزوم تنبیه قطر بعنوان حامی مالی و رسانه ای حماس «هراسان و متاثر» بنظر می رسد. بویژه آنکه چشم انداز قدرت مجدد ترامپ و تجدید احتمالی اتحاد او با عربستان و بویژه امارات، کابوس تکرار «حصر منطقه ای» سال های 2017 تا 2021 را، بخشی از واقعیت پیش روی خود می بیند. اثبات «ارزشمندی میانجیگرانه» خود با تحقق آتش بس قریب الوقوع؛ تشکیل دولت «تکنوکراتیک و همه گیر» فلسطینی در غزه با مرکزیت رام الله؛ تشکیل «ایتلاف فراگیر بازسازی» با حضور همه بازی بهم زنان احتمالی شامل امارات، عربستان، اردن و مصر؛ و محافظت از «موجودیت و وحدت سیاسی -نظامی حماس» در عرصه اجتماعی فلسطین در عین پذیرش غیبت حماس در «میز اداره» آینده باریکه؛ و «مصون سازی» خود از انتقام سیاسی جریان تندرو اسراییل و آمریکا با توسعه ارتباطات و لابی درون جریان ترامپ؛ اصول بنیادین سیاست غزه ای قطر را شکل می دهند.

جریان مقاومت اما بعنوان بازیگر اصلی میدانی علیرغم پیروزی شگرف اولیه و توانایی اعجاب آور در حفظ ماشین رزم خود در غزه و درعین حال فعال سازی غافلگیرکننده جبهه های متعدد بویژه در دریای سرخ، از منظر قدرت نرم شامل رسانه، قدرت سیاسی-اجتماعی و ابتکارات دیپلماتیک، همچنان فاقد توان متعادل «بازیگری و میدان داری» نشان داده است. دراین بین، حزب الله لبنان بعنوان شاگرد اول این مکتب، بهترین آرایش رسانه ای و رهبری سیاسی را در مدیریت همزمان آستانه درگیری در میدان، صحنه سیاست داخلی لبنان و انجام گفتگوهای دیپلماتیک تاکنون از خود نشان داده است. در مقابل مقاومت عراق در پیچ وخم پیچیدگی های اجتماعی آن کشور و کم تجربگی سیاسی و دیپلماتیک خود، بیشترین فشار را متحمل شده است، بنحویکه عملا درمقطعی به تعلیق موقت ماشین رزم آن انجامید. در باب دست پایین و عدم تعادل شوکه کننده قدرت نرم جمهوری اسلامی در مقایسه با اعجاب آوری راهبرد مقاومتی و بازدارندگی نظامی آن هم قبلا در دو یادداشت «قدرت نرم ایران در محک معرکه غزه»3 و خلاصه سیاستی «در جستجوی قدرت هوشمند» تصویر کلانی ارایه شده بود.

از منظر سیاستی، جریان مقاومت با محوریت ایران، نیازمند پایبندی به چارچوب قدرت هوشمند شامل توسعه بسته ابزار قدرت نرم در همراهی و تعامل با قدرت سخت میدانی است. تشکیل مرکز تصمیم تام الاختیار برای این بحران؛ ایده پردازی «ابتکار ایرانی غزه» برای خاتمه جنگ و اداره آینده غزه؛ یارگیری منطقه ای و ایتلافی برای این ایده؛ حضور عملی مستقیم یا غیرمستقیم در مذاکرات و بده بستان های دیپلماتیک با استفاده از دریچه قطر؛ حفظ ارتباط معنادار میدان و دیپلماسی؛ محوریت فعال در کمپین بازسازی؛ و بسیج همه ظرفیت های رسانه ای، مردمی و حقوق بین الملل کشور برای تحقق ایده «ابتکار ایرانی غزه»؛ از جمله مجموعه اقدامات ضروری در بسته سیاست هوشمند جمهوری اسلامی در غزه را شکل می دهند.

بطور خلاصه در شرایط فعلی بحران غزه، کشور شدیدا از فقدان ایده پردازی دیپلماتیک و ظرفیت تکنیکی مذاکره چندجانبه رنج می برد. اصرار و تکرار مداوم ایده های حداکثری و رسمی توسط تمام سطوح دیپلماتیک و حتی مذاکره کنندگان، بیش ازآنکه از اصول مندی سیاست خارجی روایت کند، به وضوح «فقر ایده» و عدم جدیت در استفاده از ابزار دیپلماسی را بعنوان مکمل میدان نمایان می کند. چنین قصور نابخشودنی، عملا جریان مقاومت را از بهره برداری حداکثری از امتیازات میدانی خود محروم ساخته، و عرصه را برای جولان »واسطه های خودخوانده» و «دلالان فرصت طلب» منطقه ای و بین المللی فراهم نموده است.

311311