منظور از هزینه دادرسی چیست

هزینه دادرسی مبلغی هست که شما برای اینکه دادگاه به پرونده تون رسیدگی کنه، باید پرداخت کنید. این هزینه شامل همون پول هایی میشه که برای برگه ها، دادخواست ها و قرارهای دادگاه باید بدین و یه جورایی مثل بلیط ورود به سیستم قضائیه. خیلی ها فکر می کنند هزینه دفتر خدمات قضایی همون هزینه دادرسیه، ولی این دو تا با هم فرق دارند.

وقتی پای یک دعوای حقوقی یا شکایت کیفری به دادگاه باز میشه، یکی از اولین سوالاتی که پیش میاد اینه که چقدر باید هزینه کنیم؟ این سوال خیلی مهم و اساسی هست، چون اگه ندونیم هزینه دادرسی چیه و چطوری محاسبه میشه، ممکنه توی مراحل مختلف پرونده به مشکل بخوریم یا حتی کلا پرونده مون رد بشه. راستش رو بخواهید، سیستم قضایی کشور ما رایگان نیست و هر کسی که میخواد از این سیستم استفاده کنه، باید بخشی از هزینه هاش رو خودش بپردازه. این پرداخت ها هم فقط مختص مرحله اول نیست؛ ممکنه توی مراحل بعدی مثل تجدیدنظر یا فرجام خواهی هم باز لازم بشه هزینه جدیدی پرداخت کنید.

موضوع هزینه دادرسی یه عالم پیچیدگی و نکته داره که اگه بلد نباشید، ممکنه سر و کله تون حسابی گیج بره. مثلاً اینکه دعواتون مالیه یا غیرمالی، توی کدوم مرحله از دادگاه هستید یا حتی میزان خواسته تون چقدره، همه و همه توی این مبلغ تاثیر دارند. توی این مقاله، میخوایم خیلی خودمونی و ساده، همه چیز رو در مورد هزینه دادرسی با هم بررسی کنیم. از تعریفش گرفته تا اینکه چطوری باید حسابش کنید، کی و کجا باید پرداختش کنید، و حتی اگه خدای نکرده پول نداشتید چکار باید بکنید. پس با ما همراه باشید تا آخر ماجرا رو بفهمید و اگه پرونده ای دارید، با چشم باز جلو برید.

هزینه دادرسی چیه و چرا باید پرداختش کنیم؟ (تعریف و تفاوت ها)

اول از همه بریم سر اصل مطلب، یعنی اینکه اصلاً منظور از هزینه دادرسی چیست؟ خیلی ساده بخوام بگم، هزینه دادرسی پولی هست که شما به عنوان خواهان یا شاکی، موقعی که پرونده ای رو توی دادگاه مطرح می کنید، باید پرداخت کنید. این پول برای اینه که دادگاه به پرونده شما رسیدگی کنه و در واقع یه جورایی جبران بخشی از هزینه هایی هست که قوه قضائیه برای این رسیدگی متحمل میشه.

اگه بخواهیم یه تعریف حقوقی تر و رسمی تر ازش داشته باشیم، باید بریم سراغ ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی. این ماده میگه: هزینه دادرسی، عبارت است از: هزینه برگ هایی که به دادگاه، تقدیم می شود و هزینه قرارها و احکام دادگاه. پس اینطور که پیداست، این هزینه فقط شامل دادخواست اولیه نیست و ممکنه شامل هزینه های دیگه ای هم بشه که توی طول پرونده پیش میاد، مثلاً هزینه اعتراض به یه حکم یا حتی خودِ احکام و قرارهایی که دادگاه صادر می کنه. در واقع، این ماده یه دید کلی به ما میده که این پول ها برای چی از ما گرفته میشه.

تفاوت هزینه دادرسی با هزینه های دفتر خدمات قضایی

خیلی ها این دو تا رو با هم اشتباه می گیرند، ولی یادتون باشه که هزینه دادرسی با هزینه ای که به دفتر خدمات الکترونیک قضایی میدید، زمین تا آسمون فرق داره. وقتی شما دادخواست یا شکوائیه تون رو توی دفاتر خدمات قضایی ثبت می کنید، یه مبلغی رو به عنوان حق الزحمه اون دفتر برای ثبت و اسکن و کارهای اداری پرداخت می کنید. این پول بابت خدماتیه که دفتر خدمات به شما میده تا پرونده تون رو برای دادگاه آماده کنه. اما هزینه دادرسی اون مبلغی هست که دادگاه بابت رسیدگی به پرونده تون دریافت می کنه و معمولاً همونجا توی دفتر خدمات قضایی، بعد از اینکه دادخواستتون رو ثبت کردید، براتون محاسبه میشه و باید پرداختش کنید تا پرونده تون به جریان بیفته. پس این دو تا رو قاطی نکنید، یکی برای ثبت و کارهای اولیه است و اون یکی برای خودِ رسیدگی توی دادگاه.

حالا چرا اصلاً باید این هزینه ها رو پرداخت کنیم؟ فلسفه پشت دریافت هزینه دادرسی اینه که دادرسی در همه جای دنیا کاملاً رایگان نیست. بخشی از هزینه های سنگین قوه قضائیه برای رسیدگی به میلیون ها پرونده ای که هر سال مطرح میشه، باید از یه طریقی تأمین بشه. این هزینه ها به نوعی سهمی هست که افراد برای استفاده از عدالت پرداخت می کنند تا این سیستم بتونه به کارش ادامه بده. در واقع، این پول به قوه قضائیه کمک می کنه تا زیرساخت ها، کارمندان و قضات لازم رو داشته باشه و بتونه به بهترین شکل ممکن به شکایات و دعاوی مردم رسیدگی کنه.

کدوم پرونده ها و خدمات دادگستری هزینه دادرسی دارن؟ (انواع دعاوی)

حالا که فهمیدیم هزینه دادرسی چیه، بریم سراغ اینکه ببینیم کدوم پرونده ها و خدمات دادگستری مشمول این هزینه میشن. اینجا هم قضیه یه مقدار پیچیده تر میشه، چون همه دعاوی مثل هم نیستند و دسته بندی های مختلفی دارند که روی میزان هزینه دادرسی تاثیر میذاره.

دعاوی مالی: از مطالبه مهریه تا خرید و فروش ملک

دعاوی مالی، همونطور که از اسمشون پیداست، دعواهایی هستند که توی اون ها ارزش اقتصادی و پولی یه چیزی مطرحه و میشه به پول تبدیلشون کرد. یعنی خواسته ای که شما از دادگاه دارید، خودش یه ارزش ریالی داره. مثلاً اگه کسی از شما پول طلب داره، یا میخواید مهریه تون رو بگیرید، یا حتی سر یه ملک و املاک دعوا دارید که ارزشش به پول سنجیده میشه، این ها همه میشن دعاوی مالی. توی این جور پرونده ها، مقدار هزینه دادرسی مستقیماً به «بهای خواسته» یا همون ارزشی که شما برای خواسته تون اعلام می کنید، بستگی داره.

چند تا مثال رایج از دعاوی مالی:

• مطالبه وجه: فرض کنید به کسی پول قرض دادید و حالا میخواید پس بگیرید.
• مهریه: خانمی که میخواد مهریه اش رو از همسرش دریافت کنه.
• خسارت: اگه به خاطر کار اشتباه کسی ضرر مالی دیدید و میخواید جبرانش کنید.
• اثبات مالکیت: وقتی سر مالکیت یه ملک یا ماشینی دعوا هست و ارزش مالی داره.
• خلع ید: اگه کسی غیرقانونی ملکتون رو گرفته و میخواید پسش بگیرید.
• اجور معوقه: مثلاً پول اجاره هایی که مستاجر پرداخت نکرده.

دعاوی غیرمالی: وقتی پای پول در میان نیست

برعکس دعاوی مالی، دعاوی غیرمالی اون پرونده هایی هستند که خواسته شما مستقیماً با پول و اقتصاد سروکار نداره. یعنی شما چیزی رو میخواید که نمیشه به راحتی براش یه قیمت گذاشت، یا ارزش پولی مستقیمی نداره. اینجور دعاوی بیشتر به مسائل شخصی، خانوادگی، حیثیت و اینجور چیزها مربوط میشن.

چند تا مثال رایج از دعاوی غیرمالی:

• طلاق: وقتی زن و شوهری قصد جدایی دارند.
• حضانت فرزند: تعیین تکلیف نگهداری از بچه ها بعد از طلاق.
• اثبات نسب: وقتی کسی میخواد ثابت کنه فرزند فلان شخص هست.
• اعسار: درخواست از دادگاه برای اینکه شما از پرداخت هزینه ها یا بدهی معاف بشید چون توان مالی ندارید.
• تصرف عدوانی: اگه کسی بدون اجازه و زورکی ملکی رو گرفته باشه (اگه مطالبه اجاره بها یا خسارت نباشه و فقط پس گرفتن ملک باشه).
• تغییر نام یا نام خانوادگی.

توی دعاوی غیرمالی، معمولاً هزینه دادرسی یه مبلغ ثابت و مقطوع هست و به اینکه خواسته چقدر ارزش داره، بستگی نداره. این خودش یه فرق بزرگ با دعاوی مالیه.

خدمات و مراحل دیگه که باید هزینه شون رو پرداخت کنید

فقط دادخواست اولیه نیست که هزینه داره. خیلی از مراحل و خدمات دیگه توی دادگستری هم مشمول هزینه دادرسی میشن:

• دادخواست اولیه: همون شروع پرونده.
• شکوائیه: اگه شکایت کیفری داشته باشید.
• اعتراض به حکم غیابی: وقتی حکمی بدون حضور شما صادر شده و میخواید اعتراض کنید.
• تجدیدنظرخواهی: اگه به حکم دادگاه بدوی اعتراض دارید و میخواید توی دادگاه بالاتر دوباره بررسی بشه.
• فرجام خواهی: اگه به حکم دادگاه تجدیدنظر هم اعتراض دارید (مختص موارد خاص).
• اعاده دادرسی: یه راه استثنایی برای اعتراض به حکم قطعی توی شرایط خیلی خاص.
• اعتراض ثالث: وقتی کسی غیر از طرفین دعوا به حکم دادگاه اعتراض داره.
• تامین خواسته و دستور موقت: درخواست هایی که برای حفظ حقتون قبل یا حین رسیدگی به دادگاه میدید.
• واخواهی: اعتراض به حکم غیابی در دادگاه های کیفری.

پس هر کدوم از این مراحل و درخواست ها، هزینه خودشون رو دارند که باید طبق تعرفه پرداخت بشن تا روند قانونی شون طی بشه.

چطوری هزینه دادرسی رو حساب کنیم؟ (تعرفه ها و فرمول ها برای سال 1404)

حالا که با انواع دعاوی آشنا شدیم، میرسیم به قسمت مهم ماجرا: محاسبه هزینه دادرسی. اینجا قضیه یه ذره ریاضی میشه، ولی نگران نباشید، خیلی پیچیده نیست و با چند تا مثال عملی قشنگ دستتون میاد.

چه چیزهایی روی هزینه دادرسی تأثیر میذاره؟

قبل از اینکه بریم سراغ فرمول ها، خوبه بدونیم چه چیزهایی میتونن روی میزان پولی که باید پرداخت کنیم تاثیر بذارن:

1. مرحله رسیدگی: این که پرونده توی مرحله بدوی (اولیه) هست یا تجدیدنظر یا فرجام خواهی، هزینه ها رو تغییر میده.
2. نوع دعوا: همونطور که گفتیم، مالی بودن یا غیرمالی بودن دعوا حسابی فرق می کنه.
3. میزان خواسته: توی دعاوی مالی، اینکه چقدر پول یا ارزش مالی رو مطالبه می کنید، خیلی مهمه.
4. مرجع رسیدگی: مثلاً شورای حل اختلاف تعرفه های متفاوتی نسبت به دادگاه های عمومی داره.
5. قانون بودجه سال مربوطه: هر سال توی قانون بودجه کشور، تعرفه های خدمات قضایی ممکنه تغییر کنه و باید به روز باشید (مثلاً تعرفه های سال ۱۴۰۴).

محاسبه در دعاوی مالی: همه چیز به ارزش خواسته بستگی داره

توی دعاوی مالی، مهم ترین فاکتور برای محاسبه هزینه دادرسی، همون «بهای خواسته» یا «ارزش تقویمی» هست. یعنی شما باید توی دادخواستتون مشخص کنید که چقدر پول یا چه میزان ارزش مالی رو از طرف مقابل میخواید. این مبلغ مبنای محاسبه هزینه دادرسی میشه. حواستون باشه که اگه بهای خواسته رو الکی کم اعلام کنید تا هزینه دادرسی کمتری بدید، ممکنه بعداً توی مراحل دیگه پرونده به ضررتون تموم بشه.

جدول تفکیکی تعرفه ها برای دعاوی مالی (سال 1404):

مرحله رسیدگی	بهای خواسته	درصد هزینه دادرسی
مرحله بدوی (اولین دادگاه)	تا ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان)	۲.۵ درصد ارزش خواسته
مرحله بدوی (اولین دادگاه)	بیشتر از ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان)	۳.۵ درصد ارزش خواسته
مرحله تجدیدنظرخواهی و واخواهی	هر مبلغی	۴.۵ درصد ارزش خواسته
مرحله فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث	هر مبلغی	۵.۵ درصد ارزش خواسته

توی دعاوی ملکی، اگه دعواتون سر یه ملکه که ارزش ریالی داره، دیگه بهای خواسته شما ملاک نیست، بلکه بر اساس «ارزش معاملاتی منطقه ای ملک» که توسط اداره دارایی تعیین میشه، هزینه دادرسی محاسبه میشه. یعنی کارشناس، ارزش منطقه ای ملک رو مشخص می کنه و بعد بر اساس اون، هزینه دادرسی محاسبه میشه.

چند تا مثال عملی برای محاسبه هزینه دادرسی مالی

حالا بیاید چند تا مثال بزنیم که قشنگ بفهمید چطوری محاسبه میشه:

1. مثال اول: مطالبه ۱۵ میلیون تومان
   فرض کنید از کسی ۱۵ میلیون تومان طلب دارید و میخواید توی مرحله بدوی دادخواست بدید. چون ۱۵ میلیون تومان (۱۵۰ میلیون ریال) کمتر از ۲۰۰ میلیون ریاله، باید ۲.۵ درصد از این مبلغ رو به عنوان هزینه دادرسی پرداخت کنید.
   محاسبه: ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان × ۲.۵% = ۳۷۵,۰۰۰ تومان
2. مثال دوم: مطالبه ۳۰۰ میلیون تومان
   حالا فرض کنید ۳۰۰ میلیون تومان (۳ میلیارد ریال) طلب دارید و میخواید توی مرحله بدوی دادخواست بدید. چون این مبلغ بیشتر از ۲۰۰ میلیون ریاله، باید ۳.۵ درصد ازش رو پرداخت کنید.
   محاسبه: ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان × ۳.۵% = ۱۰,۵۰۰,۰۰۰ تومان
3. مثال سوم: ۱۰ سال اجاره معوقه (مرحله تجدیدنظر)
   فرض کنید برای ۱۰ سال اجاره معوقه، دادگاه بدوی به نفع شما رای داده و مثلاً مبلغ کلش شده ۱۰۰ میلیون تومان. حالا طرف مقابل تجدیدنظرخواهی کرده و شما هم میخواید دفاع کنید. هزینه دادرسی تجدیدنظرخواهی ۴.۵ درصد از ۱۰۰ میلیون تومانه.
   محاسبه: ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان × ۴.۵% = ۴,۵۰۰,۰۰۰ تومان

محاسبه در دعاوی غیرمالی: هزینه ثابت و مشخص

توی دعاوی غیرمالی، همونطور که گفتیم، دیگه پای درصد و بهای خواسته در میون نیست. هزینه دادرسی برای این دعاوی یه مبلغ ثابت و مقطوع هست که هر سال توسط قوه قضائیه اعلام میشه. این مبلغ برای همه دعاوی غیرمالی تقریباً یکسانه، مگر اینکه توی قانون برای یه دعوای خاص، مبلغ دیگه ای تعیین شده باشه. مثلاً برای طلاق، حضانت یا اثبات نسب، یه مبلغ ثابت رو باید پرداخت کنید. این مبالغ معمولاً توی قانون بودجه هر سال تعیین و اعلام میشن و شما میتونید توی دفاتر خدمات قضایی یا سایت های رسمی، از تعرفه های به روز باخبر بشید.

هزینه دادرسی در مراجع خاص: شورای حل اختلاف و دیوان عدالت اداری

اینجا هم یه تفاوت های کوچیکی داریم:

• شورای حل اختلاف: اگه پرونده تون توی صلاحیت شورای حل اختلاف باشه، معمولاً هزینه هاش کمتره. توی دعاوی مالی، هزینه دادرسی شورای حل اختلاف نصف (۵۰ درصد) هزینه دادرسی توی دادگاه های عمومیه. برای دعاوی کیفری و غیرمالی هم تقریباً معادل همون مبالغی هست که توی دادگستری می گیرند.
• دیوان عدالت اداری: اگه دعواتون علیه دستگاه های دولتی باشه و توی دیوان عدالت اداری مطرح بشه، باز هم تعرفه های خاص خودش رو داره که هم برای مرحله بدوی و هم برای شعبه تشخیص (که برای اعاده دادرسی هست)، مبالغ ثابتی داره.

یادتون باشه که همیشه قبل از هر اقدامی، از طریق دفاتر خدمات قضایی یا سایت های رسمی قوه قضائیه، تعرفه های به روز رو چک کنید تا با مبلغ دقیق هزینه ها آشنا بشید.

نقش تمبر مالیاتی وکیل و ابزارهای آنلاین محاسبه

یه نکته دیگه که شاید به چشمتون بخوره، «تمبر مالیاتی وکیل» هست. وقتی شما وکیل می گیرید، وکیلتون هم باید روی وکالت نامه خودش یه تمبر مالیاتی بچسبونه که این هم خودش یه هزینه ای داره و درصد مشخصی از حق الوکاله اش رو تشکیل میده. این مورد رو هم در نظر داشته باشید، هرچند که معمولاً جزئی از هزینه های مستقیم شما نیست و مربوط به وکیله.

خوشبختانه الان ابزارهای آنلاین زیادی هم هستند که میتونن بهتون کمک کنند تا هزینه دادرسی رو محاسبه کنید. سایت های مختلفی هستند که فرم های محاسبه آنلاین دارند. همچنین نرم افزارها و اپلیکیشن هایی هم وجود دارند که میتونید روی گوشی تون نصب کنید و به کمک اون ها، مبلغ تقریبی هزینه دادرسی رو به دست بیارید. این ابزارها خیلی کار راه بندازن و به سرعت به شما یه تخمین اولیه میدن.

کی و چطوری هزینه دادرسی رو پرداخت کنیم؟ (راهنمای گام به گام)

حالا که فهمیدیم هزینه دادرسی چیه و چطوری محاسبه میشه، سوال بعدی اینه که کی و چطور باید این پول رو پرداخت کنیم تا پرونده مون به جریان بیفته؟ نگران نباشید، این قسمت هم اونقدرها که فکر می کنید سخت نیست، مخصوصاً با پیشرفت سیستم های آنلاین.

معمولاً کی باید هزینه رو پرداخت کنیم؟

معمولاً و در بیشتر موارد، شما باید هزینه دادرسی رو همون موقعی که دادخواست یا شکوائیه اولیه رو توی دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می کنید، پرداخت کنید. تا این هزینه پرداخت نشه، پرونده تون به دادگاه ارسال نمیشه و عملاً هیچ رسیدگی ای انجام نمیشه. دفاتر خدمات قضایی، بعد از اینکه مدارک شما رو اسکن و دادخواستتون رو ثبت کردند، مبلغ هزینه دادرسی رو براتون محاسبه می کنند و از شما میخوان که همونجا پرداختش کنید. این میشه نقطه شروع رسمی پرونده شما.

آموزش گام به گام پرداخت آنلاین هزینه دادرسی (سامانه عدل ایران و ایوا)

الان دیگه بیشتر پرداخت ها به صورت آنلاین انجام میشه و کمتر کسی برای پرداخت هزینه های قضایی میره بانک. سامانه عدل ایران و اپلیکیشن هایی مثل ایوا، کار رو خیلی راحت کردند. بیاید با هم ببینیم چطوری میشه آنلاین پرداخت کرد:

1. ثبت دادخواست در سامانه خودکاربری یا دفتر خدمات قضایی: اول از همه، شما باید دادخواست، شکوائیه، لایحه یا هر درخواست دیگه ای رو توی سامانه عدل ایران (اگه حساب کاربری وکیل دارید) یا از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید.
2. دریافت شماره دریافت وجه ۱۸ رقمی: بعد از اینکه اطلاعاتتون رو ثبت کردید و به مرحله پرداخت رسیدید، سیستم به شما یه شماره دریافت وجه ۱۸ رقمی میده. این شماره خیلی مهمه و باید اونو نگه دارید.
3. ورود به نرم افزار بانکی (مثل ایوا): حالا باید نرم افزار بانکی مورد نظرتون (مثلاً اپلیکیشن ایوا یا سایر اپلیکیشن های بانکی که قابلیت پرداخت قبوض قوه قضائیه رو دارند) رو روی گوشی تون باز کنید.
4. انتخاب پرداخت قوه قضائیه: توی منوی پرداخت های سازمانی، گزینه قوه قضائیه یا قبوض قضایی رو پیدا و انتخاب کنید.
5. وارد کردن شماره دریافت وجه: اون شماره ۱۸ رقمی که از سامانه گرفتید رو اینجا وارد می کنید. بعد با زدن دکمه استعلام، مبلغ دقیق هزینه دادرسی و یه شماره رهگیری بهتون نمایش داده میشه.
6. تایید و پرداخت: اگه مشخصات درست بود، اطلاعات کارت بانکی و رمز دوم رو وارد می کنید و پرداخت رو انجام میدید.
7. تایید پرداخت در سامانه عدل ایران: بعد از اینکه توی نرم افزار بانکی پرداخت رو انجام دادید و تاییدیه گرفتید، برمی گردید به سامانه عدل ایران و دکمه محاسبه هزینه دادرسی و تعرفه خدمات رو دوباره میزنید. اگه پرداخت موفقیت آمیز بوده باشه، میبینید که مبالغ هزینه ها صفر شده و این یعنی پرداختتون انجام شده.
8. ارسال پرونده: بعد از تایید پرداخت، با گرفتن رمز موقت میتونید دادخواست یا شکوائیه تون رو به مرجع قضایی یا دفتر خدمات قضایی ارسال کنید و پرونده تون به جریان میفته.

این مراحل به نظر پیچیده میاد، ولی وقتی یک بار انجام بدید، میبینید که چقدر راحته و توی زمان صرفه جویی میشه.

آیا میشه هزینه دادرسی رو بعد از صدور حکم پرداخت کرد؟

معمولاً که باید هزینه دادرسی رو از اول پرداخت کنید، ولی توی بعضی از موارد استثنایی و خیلی خاص، ممکنه دادگاه اجازه بده که این هزینه بعد از صدور حکم پرداخت بشه. مثلاً اگه توی یه دعوای مالی، خواسته شما در زمان ثبت دادخواست قابل تقویم نباشه (یعنی نتونید براش ارزش پولی بذارید)، دادگاه ممکنه به شما اجازه بده که یه مبلغ علی الحساب رو پرداخت کنید و بقیه هزینه دادرسی رو بعد از صدور حکم قطعی، وقتی که ارزش خواسته مشخص شد، پرداخت کنید. اما این موارد خیلی کمن و اصل بر اینه که پرداخت از همون اول انجام بشه.

اگه پول نداریم چی؟ (اعسار از پرداخت هزینه دادرسی)

گاهی اوقات پیش میاد که یه نفر حقش پایمال شده و میخواد بره دادگاه تا حقش رو بگیره، ولی خب واقعاً توان مالی پرداخت هزینه دادرسی رو نداره. توی اینجور مواقع، قانون یه راه حل گذاشته به اسم «اعسار از پرداخت هزینه دادرسی» که خیلی هم مهمه.

اعسار یعنی چی و کی می تونه درخواست بده؟

اعسار یعنی اینکه یه نفر واقعاً فقیر باشه و نتونه هزینه های دادرسی رو پرداخت کنه. اینجا منظور از ناتوانی مالی این نیست که بگید آخ این ماه پول ندارم!، بلکه باید ثابت کنید که از لحاظ مالی واقعاً در مضیقه هستید و نمیتونید از پس این هزینه ها بربیاید. این موضوع خیلی جدی گرفته میشه و دادگاه با دقت بررسیش می کنه. شرایط اصلی برای درخواست اعسار اینه که شما:

• واقعاً توانایی پرداخت هزینه ها رو نداشته باشید.
• این عدم توانایی رو بتونید با دلایل و مدارک کافی، به دادگاه ثابت کنید.

چطوری برای اعسار دادخواست بدیم؟

برای اینکه درخواست اعسار بدید، دو تا راه دارید:

1. دادخواست مستقل اعسار: میتونید یه دادخواست جداگانه فقط برای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی بدید. توی این دادخواست، باید دلیل ناتوانی مالی تون رو توضیح بدید و مدارکی مثل لیست اموال، بدهی ها، و تعداد افراد تحت تکفلتون رو ارائه کنید. معمولاً نیاز به شهادت دو نفر شاهد هم دارید که شهادت بدن شما واقعاً توانایی پرداخت ندارید.
2. ضمن دادخواست اصلی: راه دیگش اینه که همون موقعی که دادخواست اصلی پرونده تون رو تنظیم می کنید، توی همون دادخواست، خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی رو هم مطرح کنید. این روش معمولاً سریع تره، چون پرونده اعسار و پرونده اصلی با هم بررسی میشن.

بعد از اینکه دادخواست اعسار رو دادید، دادگاه وضعیت مالی شما رو بررسی می کنه و اگه به این نتیجه برسه که شما واقعاً معسر هستید، حکم اعسار رو صادر می کنه.

فایده های حکم اعسار چیه؟

اگه دادگاه درخواست اعسار شما رو قبول کنه، مزایای خوبی بهتون میرسه:

• معافیت موقت از پرداخت هزینه دادرسی: مهمترین فایده اینه که تا زمانی که وضعیت اعسار شما پابرجا باشه، از پرداخت هزینه دادرسی (نه هزینه های دیگه مثل حق الوکاله وکیل) معاف میشید. این معافیت موقتیه و اگه وضعیت مالی تون بهتر بشه، ممکنه دوباره مجبور به پرداخت بشید.
• حق استفاده از وکیل معاضدتی: اگه حکم اعسار بگیرید، میتونید از خدمات وکیل معاضدتی (وکیلی که از طرف کانون وکلا برای افراد کم بضاعت معرفی میشه) به صورت رایگان یا با هزینه خیلی کم استفاده کنید.

اگه اعسارمون ثابت نشه، چه اتفاقی میفته؟

اگه دادگاه بررسی کنه و به این نتیجه برسه که شما واقعاً معسر نیستید یا نتونستید ناتوانی مالی تون رو ثابت کنید، درخواست اعسارتون رد میشه. در این صورت، دادگاه به شما اخطار رفع نقص میده و ازتون میخواد که توی یه مهلت مشخص (مثلاً ۱۰ روز)، هزینه دادرسی اصلی رو پرداخت کنید. اگه این هزینه رو پرداخت نکنید، متاسفانه دادخواست اصلی شما رد میشه و انگار از اول پرونده ای رو مطرح نکرده بودید. پس اعسار یه قضیه کاملاً جدیه و باید با مدارک و شواهد کافی مطرح بشه.

میشه هزینه دادرسی رو از طرف مقابل بگیریم؟ (مطالبه خسارات دادرسی)

یکی از سوالات مهمی که همیشه پیش میاد اینه که اگه من رفتم دادگاه، پول دادم و آخرش هم حق با من ثابت شد، آیا میتونم اون هزینه هایی که برای دادرسی کردم رو از طرف مقابل بگیرم؟ خبر خوب اینه که بله، امکان مطالبه وجود داره، اما شرایط خاص خودش رو داره.

اصل کلی: بله، میشه! ولی چطوری؟

قانونگذار توی ماده ۵۱۵ و ۵۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی به این موضوع پرداخته. اصلش اینه که اگه شما به خاطر تقصیر یا بی حقی طرف مقابل مجبور به طرح دعوا شدید و هزینه هایی رو متحمل شدید، میتونید این هزینه ها رو از اون شخص مطالبه کنید. این مطالبه فقط مختص خواهان نیست؛ حتی خوانده ای که بی حقی خواهان رو ثابت کرده و به خاطر اون دعوای بی اساس ضرر دیده، میتونه خساراتش رو مطالبه کنه.

ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی: «خواهان حق دارد ضمن تقدیم دادخواست یا در اثناء دادرسی و یا به طور مستقل جبران خسارات ناشی از دادرسی یا تاخیر انجام تعهد یا عدم انجام آن را که به علت تقصیر خوانده نسبت به اداء حق یا امتناع از آن به وی وارد شده یا خواهد شد، همچون اجرت المثل را به لحاظ عدم تسلیم خواسته یا تاخیر تسلیم آن از باب اتلاف و تسبیب از خوانده مطالبه کند. خوانده نیز می تواند خساراتی را که عمداً از طرف خواهان با علم به غیر محق بودن در دادرسی به او وارد شده از خواهان مطالبه کند.» این ماده به ما میگه که هم خواهان و هم خوانده در صورت ذی حق بودن، میتونن خسارات رو مطالبه کنند.

کی می تونه خسارت رو از طرف مقابل بگیره؟

در واقع، کسی میتونه این هزینه ها رو مطالبه کنه که توی دعوا پیروز شده باشه:

• خواهان پیروز: اگه شما دادخواست دادید و حق با شما ثابت شد، میتونید هزینه های دادرسی رو از خوانده ای که محکوم شده، بگیرید.
• خوانده ای که بی حقی خواهان رو ثابت کرده: اگه کسی علیه شما دعوایی مطرح کرده که بی اساس بوده و شما تونستید توی دادگاه ثابت کنید که حق با شماست و خواهان بی حق بوده، میتونید اون هزینه هایی که برای دفاع از خودتون کردید رو از خواهان بگیرید.

چه شرط هایی لازمه تا بتونیم هزینه رو مطالبه کنیم؟

برای مطالبه خسارات دادرسی، باید چند تا شرط اساسی وجود داشته باشه:

1. وجود ضرر: شما باید واقعاً یه ضرر مالی دیدی باشید، یعنی هزینه ای رو پرداخت کرده باشید (مثلاً هزینه دادرسی، کارشناس، یا حتی حق الوکاله وکیل).
2. تقصیر یا فعل زیان بار طرف مقابل: این ضرر باید به خاطر تقصیر یا یه کار اشتباه از طرف مقابلتون به شما وارد شده باشه. مثلاً اون شخص باید به حق شما بی توجهی کرده باشه یا عمداً شما رو به دادگاه کشانده باشه.
3. رابطه سببیت: باید یه رابطه مستقیم بین اون تقصیر یا کار اشتباه و ضرری که شما دیدید وجود داشته باشه. یعنی اگه اون شخص اون کار رو نمیکرد، شما هم مجبور به پرداخت این هزینه ها نمیشدید.
4. لازم و ضروری بودن هزینه: اون هزینه هایی که مطالبه می کنید، باید برای اثبات حق یا دفاع شما لازم و ضروری بوده باشند. مثلاً اگه شما هزینه یه کاری رو پرداخت کردید که اصلاً به پرونده ربطی نداشته، نمیتونید از طرف مقابل بخواید که اون رو بهتون پس بده.

کی می تونیم این هزینه رو مطالبه کنیم؟

شما میتونید هزینه دادرسی و خسارات مربوط بهش رو توی سه زمان مختلف مطالبه کنید:

• ضمن دادخواست اصلی: یعنی همون موقع که دارید دادخواست اولیه پرونده تون رو تنظیم می کنید، میتونید توی بخش خواسته ها، مطالبه خسارات دادرسی رو هم ذکر کنید.
• در اثنای دادرسی: اگه توی طول رسیدگی به پرونده، به هر دلیلی یادتون افتاد یا تصمیم گرفتید که خسارات رو مطالبه کنید، میتونید طی یه لایحه جداگانه، این درخواست رو به دادگاه بدید.
• پس از صدور حکم قطعی به صورت مستقل: اگه پرونده اصلی تموم شد و حکم قطعی به نفع شما صادر شد، میتونید یه دادخواست جداگانه برای مطالبه خسارات دادرسی تنظیم کنید.

آیا حق الوکاله وکیل رو هم میشه مطالبه کرد؟

بله، خبر خوب اینه که حق الوکاله وکیل هم در صورت احراز شرایط، قابل مطالبه هست! طبق قانون، اگه شما توی دعوا پیروز بشید، میتونید حق الوکاله ای که به وکیلتون دادید رو از طرف مقابل بگیرید. اما یه نکته مهم اینه که معمولاً مبلغی که دادگاه برای حق الوکاله وکیل حکم میده، بر اساس تعرفه قانونی حق الوکاله وکلا هست، نه لزوماً اون مبلغی که شما با وکیلتون توافق کردید. یعنی اگه شما مبلغ خیلی بیشتری به وکیلتون پرداخت کرده باشید، دادگاه فقط تا سقف تعرفه قانونی رو براتون محاسبه و حکم میده.

موارد خاص و مهم

• سازش طرفین: اگه طرفین دعوا توی دادگاه با هم سازش کنند، معمولاً حکم به مطالبه خسارت دادرسی صادر نمیشه، مگر اینکه خودشون موقع سازش، روی این مورد هم توافق کرده باشند و اون رو توی صورتجلسه سازش قید کنند.
• خسارت عدم النفع: قانون ما می گوید خسارت ناشی از عدم النفع (یعنی سودی که اگه فلان اتفاق نمی افتاد، به شما میرسید) قابل مطالبه نیست.
• خسارت تأخیر تأدیه: اگه طرف مقابل به موقع پول شما رو نداده باشه و به خاطر این تاخیر، شما ضرر دیدی باشید، میتونید خسارت تأخیر تأدیه رو هم ازش بگیرید. این خسارت بر اساس نرخ تورم بانکی محاسبه میشه.

اگه هزینه دادرسی رو پرداخت نکنیم، چی میشه؟ (پیامدها)

تا اینجا در مورد اینکه هزینه دادرسی چیه، چطوری حساب میشه و چطوری پرداختش کنیم حرف زدیم. حالا بیایید ببینیم اگه این هزینه ها رو پرداخت نکنیم یا در پرداختش تاخیر داشته باشیم، چه اتفاقی میفته. خب، طبیعیه که قانون برای این موضوع هم پیش بینی هایی کرده و عدم پرداختش عواقب خودش رو داره.

توی مرحله بدوی و تجدیدنظر

وقتی شما دادخواست یا شکوائیه رو توی دفاتر خدمات قضایی ثبت می کنید، اگه هزینه دادرسی رو پرداخت نکنید، پرونده تون عملاً به جریان نمیفته. چه توی مرحله بدوی (دادگاه اولیه) و چه توی مرحله تجدیدنظر (دادگاه بالاتر)، روند کار تقریباً یکیه:

1. صدور اخطار رفع نقص: اول از همه، دادگاه یا همون دفتر خدمات قضایی، به شما یه اخطار رفع نقص میده. توی این اخطار، بهتون میگه که هزینه دادرسی رو پرداخت نکردید و یه مهلت مشخص (معمولاً ۱۰ روزه) بهتون میده تا این نقص رو برطرف کنید و پول رو پرداخت کنید.
2. صدور قرار رد دادخواست: اگه شما توی مهلت قانونی که دادگاه بهتون داده، هزینه دادرسی رو پرداخت نکنید، متاسفانه دادگاه یه «قرار رد دادخواست» صادر می کنه. این یعنی چی؟ یعنی دادخواست شما کلاً رد میشه و دیگه بهش رسیدگی نمیشه. انگار که از اول هیچ دادخواستی نداده بودید. این قرار قطعیه و دیگه نمیتونید بهش اعتراض کنید، فقط میتونید دوباره یه دادخواست جدید با پرداخت هزینه ها ثبت کنید.

پس میبینید که عدم پرداخت هزینه دادرسی، خیلی جدیه و میتونه باعث بشه که تمام زحمات و وقت و پولی که برای جمع آوری مدارک و تنظیم دادخواست گذاشتید، به هدر بره. این موضوع خصوصاً توی مرحله تجدیدنظر که مهلت های اعتراض محدودتره، میتونه مشکل سازتر باشه.

چند تا استثنا هم داریم

البته، هر قانونی یه استثنائاتی هم داره. توی موضوع هزینه دادرسی هم چند تا مورد خاص هست که ممکنه قضیه فرق کنه:

• اعسار از پرداخت هزینه دادرسی: همونطور که قبلاً گفتیم، اگه شما واقعاً توانایی مالی پرداخت هزینه دادرسی رو نداشته باشید و این موضوع رو به دادگاه ثابت کنید و حکم اعسار بگیرید، از پرداخت این هزینه موقتاً معاف میشید. در این حالت، دیگه قرار رد دادخواست صادر نمیشه.
• پرداخت از اعتبارات قوه قضائیه در موارد خاص: توی یه سری پرونده های خاص (مثلاً بعضی پرونده های کیفری مربوط به حقوق عمومی)، ممکنه به تشخیص مقام قضایی، هزینه دادرسی از اعتبارات خود قوه قضائیه پرداخت بشه. این موارد خیلی کمن و به صورت عمومی کاربرد نداره.
• دستور قضایی برای اقدامات فوری قبل از پرداخت: گاهی اوقات ممکنه یه موضوعی انقدر فوری و حیاتی باشه که مقام قضایی دستور بده که اقدامات اولیه پرونده (مثلاً تامین خواسته یا دستور موقت) قبل از پرداخت هزینه دادرسی انجام بشه. اما این حالت هم خیلی استثنایی و برای موارد خاص و فوری هست.

پرداخت به موقع هزینه دادرسی، یه قدم کلیدی برای به جریان انداختن پرونده و جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی شماست. پس حتماً این موضوع رو جدی بگیرید و اگه ابهامی دارید، قبل از هر اقدامی، با یه وکیل یا کارشناس حقوقی مشورت کنید.

نتیجه گیری

خب، تا اینجا با هم سفر کردیم توی دنیای هزینه دادرسی و سعی کردیم تمام زوایا و پیچیدگی های اون رو به زبان ساده و خودمونی براتون روشن کنیم. فهمیدیم که این هزینه، همون پولی هست که برای به جریان افتادن پرونده تون توی دادگاه باید پرداخت کنید و فرق داره با پولی که به دفتر خدمات قضایی میدید. دیدیم که دعاوی مالی و غیرمالی، مراحل مختلف دادرسی و حتی مرجع رسیدگی، روی مقدار این هزینه تاثیر می ذارن و با مثال های عملی هم نحوه محاسبه اش رو یاد گرفتیم.

پرداخت آنلاین از طریق سامانه عدل ایران و اپلیکیشن هایی مثل ایوا، کار رو خیلی آسون کرده. همچنین در مورد اعسار از پرداخت هزینه دادرسی صحبت کردیم که یه راه نجات برای کسایی هست که واقعاً توان مالی ندارن. در نهایت هم گفتیم که اگه حق با شما ثابت بشه، میتونید هزینه های دادرسی رو از طرف مقابل مطالبه کنید و اگه هم این هزینه ها رو پرداخت نکنید، ممکنه پرونده تون کلاً رد بشه.

یادتون باشه، توی مسائل حقوقی، دونستن همین ریزه کاری ها و جزئیات میتونه تفاوت بزرگی توی نتیجه پرونده تون ایجاد کنه. همیشه سعی کنید اطلاعاتتون رو به روز نگه دارید و اگه توی هر مرحله ای ابهام یا سوالی داشتید، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. یک وکیل خوب میتونه مثل یه نقشه راهنمای دقیق، شما رو از پیچ و خم های سیستم قضایی عبور بده و جلوی ضررهای احتمالی رو بگیره. حق گرفتنیه، پس با آگاهی و اطمینان خاطر دنبالش باشید.