نگهداری و حفاظت از آرامگاه لنین

میدان سرخ مسکو، جایی که قلب تاریخ روسیه در آن می تپد، خانه ی یکی از عجیب ترین و در عین حال جذاب ترین پدیده های دنیاست: آرامگاه ولادیمیر لنین، بنیانگذار اتحاد جماهیر شوروی. جسد لنین از سال ۱۹۲۴ میلادی به شکلی حیرت انگیز، سالم و تازه در این آرامگاه نگهداری می شود و همین موضوع باعث شده تا خیلی ها از خودشان بپرسند، چطور ممکن است یک جسد بعد از نزدیک به یک قرن، هنوز هم مثل روز اولش سالم و قابل مشاهده بماند؟ این مقاله دقیقاً آمده تا پرده از این راز بردارد و تمام ماجرا را برایتان تعریف کند.

داستان نگهداری جسد لنین فقط درباره علم مومیایی کردن نیست، بلکه ترکیبی پیچیده از سیاست، تاریخ، و البته پیشرفت های شگفت انگیز در علم بیوشیمی است. از همان روزهای اول بعد از مرگ لنین، تصمیم برای مومیایی کردن جسدش یک اقدام جنجالی بود؛ اقدامی که قرار بود موقتی باشد اما تبدیل به یکی از دائمی ترین نمادهای دوران شوروی شد و تا امروز هم ادامه دارد. انگار لنین قرار نبود به این راحتی ها از صحنه تاریخ خارج شود، حتی بعد از مرگش. حالا بیایید با هم وارد این سفر جذاب شویم و ببینیم چه رازهایی پشت این نگهداری بی نظیر نهفته است، چه کسانی مسئولش هستند، چقدر هزینه دارد، و اگر روزی گذرتان به مسکو افتاد، چطور می توانید این پدیده تاریخی و علمی را از نزدیک ببینید.

ولادیمیر لنین که بود؟ یک سفر کوتاه به زندگی بنیانگذار شوروی

قبل از اینکه سر از کار راز ماندگاری جسد لنین در بیاوریم، بد نیست کمی با خودِ ولادیمیر ایلیچ اولیانوف یا همان لنین آشنا شویم. شاید اسمش را شنیده باشید، اما تاثیرش بر تاریخ جهان آنقدر عمیق بود که حتی بعد از مرگش هم دنیای سیاست و علم را درگیر خودش کرد. لنین یک انقلابی تمام عیار بود که در سال ۱۸۷۰ به دنیا آمد. او کسی بود که با تفکرات سوسیالیستی و کمونیستی خودش، مسیر انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ را رهبری کرد و بعد از آن، بنیانگذار اولین حکومت سوسیالیستی دنیا، یعنی اتحاد جماهیر شوروی، شد.

لنین برای مردم روسیه، به خصوص طبقات کارگر و کشاورز، یک قهرمان و رهبری کاریزماتیک محسوب می شد. او به آن ها وعده برابری، عدالت اجتماعی و رهایی از یوغ تزارها را داده بود. این محبوبیت فوق العاده، بعدها یکی از دلایل اصلی شد که مقامات شوروی تصمیم گرفتند جسدش را حفظ کنند تا مردم بتوانند برای همیشه با رهبرشان خداحافظی کنند. تصمیمی که در ابتدا موقتی بود، اما هیچ کس فکرش را نمی کرد نزدیک به یک قرن به طول بینجامد و او را تبدیل به یکی از سالم ترین جسدهای جهان کند.

زندگی لنین پر از فراز و نشیب و مبارزه بود. از تبعید گرفته تا رهبری یک انقلاب بزرگ، او همه جوره یک شخصیت تاثیرگذار و به یادماندنی است. در حقیقت، کاری که او کرد، فقط تغییر نقشه روسیه نبود؛ او ایدئولوژی ای را پایه ریزی کرد که دهه ها بر بخش بزرگی از جهان سایه انداخت. پس، وقتی از نگهداری و حفاظت از آرامگاه لنین حرف می زنیم، داریم درباره کسی صحبت می کنیم که میراثی فراتر از یک جسد مومیایی شده از خود به جای گذاشت.

از سکته تا مقبره: داستان پر رمز و راز مرگ لنین

لنین در اوج فعالیت های سیاسی و فکری اش، یعنی در سال ۱۹۲۴ و در سن ۵۳ سالگی، چشم از جهان فروبست. اما مرگ او هم مثل زندگی اش پر از حرف و حدیث بود. دلایل پزشکی مرگ او هنوز هم مورد بحث و گمانه زنی است. گفته می شود او در سال های آخر عمرش سه سکته مغزی شدید را تجربه کرده بود که به دلیل تصلب شرایین مغزی (نوعی سفت شدن رگ های مغز) رخ داده بود. برخی هم حتی فرضیه هایی درباره مسمومیت احتمالی او مطرح کرده اند، اما هیچ کدام به طور قطعی تایید نشده اند.

در ۲۱ ژانویه ۱۹۲۴، لنین در منطقه ی گورکی مسکو درگذشت. خبر مرگش، تمام شوروی را در بهت و غم فرو برد. مردم می خواستند برای آخرین بار رهبرشان را ببینند. تشییع جنازه ای عظیم برگزار شد و جسد او برای سه روز در تالار ستون ها در مسکو به نمایش گذاشته شد. صدها هزار نفر، حتی در سرمای سوزان زمستان مسکو، ساعت ها در صف ایستادند تا با لنین وداع کنند.

اینجاست که ماجرای مومیایی کردن لنین شروع می شود. با توجه به خیل عظیم مردمی که می خواستند لنین را ببینند، دولت شوروی تصمیم گرفت به جای دفن فوری، جسد او را برای مدتی کوتاه حفظ کند تا همه بتوانند با او وداع کنند. اما این تصمیم موقتی، در نهایت به یک پروژه علمی و سیاسی دائمی تبدیل شد. الکسی ابریکوزوف، آسیب شناسی که کالبدشکافی اولیه جسد لنین را انجام داد، رگ های اصلی او را قطع کرده بود. او بعدها اعتراف کرد که اگر می دانست قرار است جسد مومیایی شود، هرگز این کار را نمی کرد؛ چون رگ ها برای تزریق محلول های شیمیایی نقش حیاتی داشتند.

این اتفاقات، سرآغاز یک راه پر پیچ و خم برای حفاظت از آرامگاه لنین بود. راهی که دانشمندان روسی را مجبور کرد تا تکنیک های بی سابقه ای را برای حفظ جسد ابداع کنند و آن را از یک مومیایی ساده، به یک شاهکار بیوشیمیایی تبدیل کنند.

آرامگاه لنین: یک بنای تاریخی زنده در قلب مسکو

آرامگاه لنین فقط یک مکان برای نگهداری جسد نیست؛ خودش یک تاریخچه پرفراز و نشیب دارد و نمادی از دوران شوروی است که در قلب مسکو، یعنی میدان سرخ، خودنمایی می کند. بعد از مرگ لنین در سال ۱۹۲۴، اولین آرامگاه به صورت موقتی و از چوب ساخته شد. هدف این بود که جسد برای چند ماه حفظ شود تا مردم فرصت کافی برای بازدید داشته باشند. اما با گذشت زمان و موفقیت در فرآیند مومیایی لنین، تصمیم گرفته شد که این نگهداری دائمی شود و یک بنای مستحکم تر و باشکوه تر ساخته شود.

اینجاست که معمار مشهور، آلکسی شوسف، وارد میدان می شود. او در سال ۱۹۳۰، آرامگاه گرانیتی فعلی را طراحی و ساخت؛ بنایی هرمی شکل با پله های سنگی که یادآور اهرام باستانی است، اما با رویکردی مدرن و شورویایی. این سازه، نه تنها یک آرامگاه بود، بلکه به سکوی اصلی رژه های بزرگ ارتش سرخ در دوران شوروی تبدیل شد. رهبران حزب کمونیست از بالای آن رژه ها را تماشا می کردند و این آرامگاه، نمادی قدرتمند از ایدئولوژی و قدرت شوروی شد.

یکی از جالب ترین قسمت های تاریخچه آرامگاه لنین، داستان حضور موقت استالین در این مکان است. وقتی استالین در سال ۱۹۵۳ درگذشت، جسد او هم مومیایی شد و برای هشت سال، کنار لنین در آرامگاه به نمایش گذاشته شد. اما در سال ۱۹۶۱، بعد از محکوم کردن جنایات استالین توسط نیکیتا خروشچف، جسد او از آرامگاه خارج و در گورستان دیوار کرملین، پشت آرامگاه، دفن شد. این گورستان خودش هم محل دفن بسیاری از شخصیت های مهم شوروی از جمله برژنف و آندروپوف است و اهمیت تاریخی خاصی دارد.

امروز، آرامگاه لنین همچنان در میدان سرخ پابرجاست و با تمام داستان ها و حاشیه هایش، یک نقطه عطف تاریخی و گردشگری مهم در مسکو به شمار می رود. بازدید از آن، تجربه ای منحصر به فرد است که هم شما را به فکر فرو می برد و هم به شما اجازه می دهد از نزدیک با یکی از عجیب ترین پروژه های حفاظت از جسد در جهان آشنا شوید.

راز بزرگ: چطور جسد لنین یک قرن سالم ماند؟

این سوالی است که ذهن خیلی ها را درگیر کرده: چطور جسد لنین، بعد از نزدیک به یک قرن، هنوز هم مثل روز اولش سالم، نرم و قابل انعطاف است؟ این یک راز علمی است که تیم های متخصص روسی سال ها روی آن کار کرده اند. فرآیند مومیایی کردن لنین با آنچه ما از مومیایی های باستانی می شناسیم، زمین تا آسمان فرق دارد. اینجا نه فقط باستان شناسان، بلکه بیوشیمیست ها، کالبدشناسان و جراحان دست به دست هم داده اند تا یک شاهکار علمی خلق کنند.

تفاوت این مومیایی با قصه های باستانی

وقتی اسم مومیایی می آید، ناخودآگاه یاد مصر باستان و فراعنه می افتیم. در مومیایی سنتی، هدف اصلی حفظ ماده اصلی جسد بود، حتی اگر ظاهر آن با گذر زمان تغییر کند و خشک و شکننده شود. اما رویکرد روسی برای حفظ جسد لنین کاملاً متفاوت بود. هدف آن ها حفظ ظاهر فیزیکی، انعطاف پذیری و حس طبیعی جسد بود. انگار که لنین خوابیده است، نه اینکه مرده باشد. این یعنی حتی اگر لازم بود بخش هایی از بافت اصلی بدن جایگزین شود، آن ها این کار را می کردند تا ظاهر و شکل ظاهری حفظ شود. به قول یکی از کارشناسان، آن ها یک علم شبه بیولوژیکی ایجاد کرده اند که در آن، گاهی بخش هایی از پوست و گوشت با مواد مصنوعی و پلاستیک جایگزین می شود تا فرم بدن دست نخورده باقی بماند. پس، اینجا داریم درباره یک کار بی نظیر و مهندسی شده حرف می زنیم، نه یک روش سنتی قدیمی.

گروه آرامگاه: معماران پنهان یک معجزه علمی

پشت پرده راز ماندگاری جسد لنین، تیمی از دانشمندان خبره و متخصص قرار دارند که به گروه آرامگاه مشهورند. این گروه در واقع بخشی از مرکز تحقیقات علمی و روش های تدریس در فناوری های بیوشیمیایی در مسکو هستند. اعضای این تیم شامل کالبدشناسان، بیوشیمیست ها و جراحان زبده ای می شوند که برای دهه ها وظیفه مراقبت از لنین را بر عهده داشته اند. جالب است بدانید که تخصص این گروه فقط به لنین محدود نمی شود؛ آن ها در حفظ اجساد رهبران دیگری مثل هوشی مین (ویتنام) و کیم ایل سونگ و کیم جونگ ایل (کره شمالی) هم همکاری داشته اند. این یعنی ما با یک تیم واقعاً متخصص و پیشرو در زمینه تکنیک های حفظ جسد روبرو هستیم.

الکسی یورچاک، استاد انسان شناسی اجتماعی دانشگاه کالیفرنیا، در مورد رویکرد گروه آرامگاه می گوید: «آن ها مجبورند گاهی قسمت هایی از پوست و گوشت را با پلاستیک و مواد دیگر جایگزین کنند، بنابراین از نظر ماده بیولوژیکی اولیه، بدن کمتر و کمتر از قبل می شود.»

غواصی در علم: فرآیند پیچیده مومیایی کردن لنین

اگرچه تمام جزئیات فرآیند مومیایی کردن لنین هرگز به طور کامل برملا نشده، اما بر اساس اطلاعات موجود و گفته های برخی از اعضای تیم، می توانیم یک شمای کلی از این تکنیک های ابتکاری به دست آوریم. این فرآیند مراحل پیچیده ای دارد:

1. مرحله اولیه: بعد از مرگ، ابتدا تمام اندام های داخلی از جسد خارج می شود. سپس، خون از داخل رگ ها تخلیه شده و محلول های شیمیایی مخصوصی جایگزین آن می شوند. این کار به حفظ ساختار سلولی کمک می کند.
2. غوطه ور کردن جسد: جسد در وانی پر از مایع مومیایی مخصوص غوطه ور می شود. این مایع حاوی ترکیباتی از گلیسرول، فرمالین، استات پتاسیم، الکل و آب است. این مرحله اولیه غوطه وری ممکن است بین یک تا شش ماه طول بکشد تا تمام بافت ها به خوبی به این محلول آغشته شوند و از تجزیه جلوگیری شود.
3. تکنیک های تکمیلی و جایگزینی: همانطور که گفتیم، هدف حفظ ظاهر طبیعی است. به همین دلیل، اگر بافت هایی آسیب دیده باشند یا نیاز به تقویت داشته باشند، با مواد مصنوعی و پلاستیک های خاصی جایگزین می شوند. این کار باعث می شود پوست نرم و انعطاف پذیر باقی بماند و جسد دچار خشکی یا تغییر شکل نشود. این تکنیک ها باعث شده اند که جسد لنین واقعاً سالم ترین جسد جهان لقب بگیرد.

این فرآیند نشان می دهد که پشت بیوشیمی حفظ جسد لنین، یک علم پیچیده و دقیق وجود دارد که فراتر از مومیایی کردن های سنتی است و آن را تبدیل به یکی از جذاب ترین اسرار علمی تاریخ کرده است.

مراقبت های ویژه: وقتی نگهداری یک جسد، یک پروژه ملی می شود

فکر نکنید که مومیایی کردن لنین یک بار انجام شده و تمام! نگهداری از جسد لنین یک پروژه مستمر و بی وقفه است که نیاز به مراقبت های فوق العاده دقیق و مداوم دارد. اینجاست که می فهمیم چرا حفاظت از آرامگاه لنین آنقدر مهم و پرهزینه است و چرا این کار در روسیه به یک پروژه ملی تبدیل شده است.

حمام های شیمیایی و چکاپ های هفتگی!

تیم گروه آرامگاه هر هفته جسد لنین را به دقت بررسی می کنند. آن ها نه تنها ظاهر، بلکه انعطاف پذیری و رنگ پوست را هم زیر نظر دارند. اما این همه ماجرا نیست. هر ۱۸ ماه تا دو سال یک بار، جسد لنین را از محفظه شیشه ای خارج می کنند و آن را در وانی پر از محلول های شیمیایی مخصوص غوطه ور می کنند. این حمام شیمیایی چند هفته طول می کشد و برای جلوگیری از هرگونه تجزیه، پوسیدگی و حفظ بافت ها ضروری است. این عملیات بیوشیمیایی دقیقاً همان چیزی است که به راز ماندگاری جسد لنین کمک می کند و باعث می شود حتی بعد از ده ها سال، بتوانید رهبر شوروی را با همان ظاهر معروفش ببینید. این نگهداری روتین و عملیات بیوشیمیایی بخش حیاتی از پایداری این میراث است.

پناهگاه شیشه ای: خانه ای امن برای رهبر ابدی

آرامگاه لنین فقط یک ساختمان سنگی نیست؛ داخل آن یک محیط کاملاً کنترل شده برای نگهداری از جسد وجود دارد. جسد لنین در یک محفظه شیشه ای قرار گرفته که به دقت دما، رطوبت و نور آن کنترل می شود. این محفظه شیشه ای نقش حیاتی در حفاظت مستمر از جسد دارد. دما باید همیشه ثابت و پایین باشد، رطوبت باید در سطح مشخصی نگه داشته شود و نور مستقیم هم ممنوع است. این شرایط محیطی دقیق، از رشد باکتری ها و قارچ ها که می توانند باعث تجزیه جسد شوند، جلوگیری می کند و محیطی کاملاً استریل برای لنین فراهم می آورد. این دقت در محیط کنترل شده آرامگاه، یکی دیگر از ستون های اصلی پایداری این پروژه است.

میراثی پرهزینه: آیا لنین ارزش این همه پول را دارد؟

نگهداری از جسد لنین ارزان نیست. در سال ۲۰۱۷، منابع روسی اعلام کردند که هزینه نگهداری جسد لنین سالیانه حدود ۲۰۰ هزار دلار است. این مبلغ شامل دستمزد تیم متخصص، مواد شیمیایی، تجهیزات و نگهداری از خود ساختمان آرامگاه می شود. این هزینه های سنگین، همیشه محل بحث و جدل در جامعه روسیه بوده است. خیلی ها می گویند با این پول می توان کارهای مفیدتری انجام داد و لنین باید در نهایت به خاک سپرده شود. اما عده ای دیگر معتقدند که لنین یک نماد تاریخی و فرهنگی مهم است و حفظ او، به نوعی حفظ تاریخ شوروی و میراث ملی روسیه است. این چالش های سیاسی و اخلاقی، بخشی جدایی ناپذیر از ماجرای آرامگاه لنین هستند و آینده آن را هم تحت تاثیر قرار می دهند. بحث درباره هزینه سنگین یک نماد ادامه دارد و بعید است به این زودی ها به نتیجه برسد.

تجربه بازدید از آرامگاه لنین: قدم زدن در تاریخ

برای خیلی ها، بازدید از آرامگاه لنین، فقط دیدن یک جسد مومیایی شده نیست؛ بلکه تجربه ای عمیق از قدم زدن در تاریخ و مواجهه با یکی از نقاط عطف قرن بیستم است. اگر قصد سفر به مسکو را دارید و می خواهید این پدیده منحصر به فرد را از نزدیک ببینید، دانستن چند نکته ضروری است. این بخش راهنمایی برای بازدید از آرامگاه لنین است.

کجا برویم و کی برویم؟

موقعیت مکانی: آرامگاه لنین در همان میدان سرخ مسکو، در ضلع غربی آن و کنار دیوار کرملین قرار دارد. پیدا کردنش واقعاً راحت است و نمی توانید نادیده اش بگیرید.

ساعات بازدید: معمولاً آرامگاه از ساعت ۱۰ صبح تا ۱ بعد از ظهر (به وقت محلی) برای بازدید عموم باز است. اما توجه داشته باشید که دوشنبه ها و جمعه ها تعطیل است. ورودی هم کاملاً رایگان است. اما قبل از رفتن، همیشه بهتر است ساعات دقیق را چک کنید، چون گاهی اوقات برای عملیات نگهداری سالیانه (مثلاً در اسفند تا اوایل فروردین) یا رویدادهای خاص، آرامگاه برای مدت کوتاهی بسته می شود. این ساعات بازدید آرامگاه لنین باید حتماً در برنامه ریزی شما لحاظ شود.

مهم ترین قوانین برای تماشای لنین

وقتی وارد محوطه آرامگاه می شوید، باید حواستان به قوانین بازدید مقبره لنین باشد. این قوانین کاملاً سختگیرانه هستند و توسط نگهبانان با جدیت اجرا می شوند:

• سکوت مطلق: در داخل آرامگاه باید کاملاً ساکت باشید و از هرگونه صحبت و خنده پرهیز کنید. فضا بسیار سنگین و احترام آمیز است.
• ممنوعیت عکاسی و فیلم برداری: این یکی از مهم ترین قوانین است. به هیچ عنوان اجازه ندارید در داخل آرامگاه عکس یا فیلم بگیرید. نگهبانان به شدت روی این موضوع حساس هستند و ممکن است حتی دوربین یا گوشی شما را از شما بگیرند.
• سرعت حرکت: بازدید از جسد لنین یک تجربه سریع است. شما اجازه ندارید در مقابل محفظه شیشه ای توقف کنید. باید به آرامی و بدون مکث از کنار آن عبور کنید.
• لباس مناسب: اگرچه قانون رسمی برای پوشش وجود ندارد، اما بهتر است با لباس مناسب و محترمانه وارد شوید. کلاه و کلاه گیس باید برداشته شوند.
• وسایل همراه: کیف های بزرگ، کوله پشتی و گاهی حتی گوشی موبایل باید قبل از ورود در کمد های امانت گذاشته شوند. فقط می توانید با وسایل کوچک و ضروری وارد شوید.
• صف های طولانی: به خصوص در فصل های شلوغ گردشگری، ممکن است مجبور شوید برای یک تا یک و نیم ساعت در صف بایستید. صبور باشید!

با رعایت این نکات، می توانید یک تجربه بازدید محترمانه و بی دردسر از این مکان تاریخی و نمادین داشته باشید و از نزدیک شاهد جسد لنین باشید که انگار در خوابی عمیق فرو رفته است.

آینده آرامگاه لنین: چه سرنوشتی در انتظار این نماد است؟

با وجود تمام مراقبت ها و تلاش های علمی، آینده آرامگاه لنین همیشه محل بحث و گمانه زنی بوده است. نزدیک به یک قرن است که این جسد در معرض دید عموم قرار دارد و همین موضوع، بحث های زیادی را در جامعه روسیه و حتی در سطح بین المللی به راه انداخته است.

بحث دفن نهایی: یکی از اصلی ترین موضوعات، دفن نهایی جسد لنین است. بسیاری از مردم و حتی برخی مقامات سیاسی در روسیه، معتقدند که وقت آن رسیده که لنین به طور شایسته و مذهبی دفن شود. آن ها استدلال می کنند که این کار هم به سنت های فرهنگی و مذهبی روسیه نزدیک تر است و هم به کاهش هزینه های سالیانه نگهداری کمک می کند. همچنین، برخی به این نکته اشاره می کنند که وصیت خود لنین این بوده که کنار مادرش در سن پترزبورگ دفن شود.

دیدگاه های مخالف: اما در مقابل، بخش دیگری از جامعه، به خصوص افراد مسن تر و کسانی که همچنان به ایدئولوژی شوروی وفادارند، مخالف دفن جسد هستند. آن ها لنین را نمادی از دوران باشکوه شوروی می دانند و معتقدند که حفظ جسد او، بخشی از حافظه تاریخی و هویت ملی روسیه است. برای آن ها، آرامگاه لنین یک موزه زنده و یک یادبود از یکی از بزرگترین رهبران تاریخ است. این گروه تاکید دارند که آرامگاه لنین در مسکو یک میراث است که باید به همین شکل حفظ شود.

نقش آرامگاه در هویت ملی: آرامگاه لنین، فراتر از یک مکان فیزیکی، در هویت ملی روسیه نقش دارد. این مکان، برای نسل ها نمادی از قدرت و ایدئولوژی شوروی بود و حتی امروز، با تمام تغییرات سیاسی، هنوز هم تاثیر خودش را حفظ کرده است. برای برخی، بازدید از آرامگاه لنین، سفری به گذشته ای پرشکوه است و برای برخی دیگر، یادآور دورانی پر از چالش و سختی. این تفاوت در دیدگاه ها، باعث شده که آینده آرامگاه لنین نامعلوم باقی بماند و تصمیم گیری درباره آن به یکی از حساس ترین مسائل سیاسی و اجتماعی در روسیه تبدیل شود.

شاید در نهایت، خود زمان و تحولات آینده سیاسی روسیه، سرنوشت نهایی این نماد تاریخی را مشخص کند. اما تا آن روز، نگهداری و حفاظت از آرامگاه لنین همچنان ادامه خواهد داشت و این پدیده منحصر به فرد، محل بحث و کنجکاوی در سراسر جهان باقی خواهد ماند.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به آخر این سفر طولانی و پر از رمز و راز. دیدیم که ماجرای نگهداری و حفاظت از آرامگاه لنین فقط یک داستان علمی ساده نیست، بلکه آینه ای تمام نما از تاریخ، سیاست و البته پیشرفت های شگفت انگیز بشر در زمینه بیوشیمی است. جسد لنین، با تمام حاشیه ها و بحث های پیرامونش، حالا به یک نماد فرهنگی و تاریخی بی نظیر تبدیل شده؛ نمادی که هم برای مورخان جذاب است، هم برای دانشمندان و هم برای هر گردشگری که قدم به میدان سرخ مسکو می گذارد.

تیم گروه آرامگاه با تخصص و روش های ابتکاری خودشان، کاری کرده اند کارستان؛ کاری که باعث شده لنین، حتی بعد از یک قرن، همچنان سالم و تازه به نظر برسد. این پروژه نه تنها پیچیدگی های علمی خودش را دارد، بلکه از نظر هزینه ها و چالش های سیاسی هم حرف های زیادی برای گفتن دارد. اینکه یک ملت، یک رهبر گذشته اش را این چنین با وسواس و دقت حفظ می کند، سوالات زیادی را درباره معنای تاریخ، میراث و هویت ملی در ذهنمان ایجاد می کند.

آرامگاه لنین، یک جورهایی شبیه به یک کپسول زمان است؛ جایی که گذشته، در زمان حال زنده نگه داشته شده و چشم به آینده دوخته است. چه با فلسفه و ایدئولوژی لنین موافق باشیم و چه نباشیم، نمی توانیم از کنار این پدیده علمی و تاریخی به سادگی بگذریم. این آرامگاه، همواره محل بحث، مطالعه و کنجکاوی خواهد بود و تا زمانی که در میدان سرخ مسکو پابرجا باشد، ما را به فکر فرو خواهد برد که چطور گذشته، هنوز هم می تواند تا این حد در زمان حال و آینده حضور پررنگی داشته باشد.