قوچ اصفهان؛ نمادی که نیازمند توجه است

این ها بخشی از صحبت های مطرح شده در گزارش پیش رو است که درنگی در «قوچ اصفهان» (Ovis Orintalis Isphahsnica) محسوب می شود؛ قوچی که نام اصفهان با آن پیوند خورده است و فقط در مرکز ایران حیات دارد. قوچ اصفهان نماد محیط زیست استان و گونه ای آسیب پذیر به شمار می آید که با برخی تهدیدات روبه رو است. با نظر به این نکات اکسکو در گفت وگو با یک مسئول و یک عکاس حیات وحش به دنیای این گونه قدم گذاشته است.

قوچ و دیرینگی توجه مردم به آن

مریم امیدی رئیس ادارۀ حفاظت و مدیریت حیات وحش موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی استان اصفهان در گفت وگو با اکسکو بیان کرد: گونه هایی مانند قوچ کل و بز یا آهو که از قدیم شکار می شدند با توجه به همین قابل شکاربودن و علف خواربودنشان بیشتر موردتوجه عامۀ مردم بوده اند. درواقع هم از جنبۀ تفریحی و هم از منظر تأمین منابع غذایی برای انسان اهمیت داشته اند و بین مردم متفاوت می شدند.

وی ادامه داد: قوچ و میش هم اکنون در محدوده های مختلفی از کشور زیست دارد. برای نمونه در سمت شمال شرق کشور و عمدتاً در پارک ملی گلستان خراسان شمالی و رضوی قوچ و میش اوریال را داریم. قوچ ارمنی و قوچ البرز مرکزی از دیگر جمعیت های این گونه در کشورمان است. قوچ لارستان که به کوچک ترین قوچ ایران معروف است یکی دیگر از انواع آن به حساب می آید.

 رئیس ادارۀ حفاظت و مدیریت حیات وحش موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی استان اصفهان با نظر به گونۀ قوچ اصفهان یادآور شد: قوچ اصفهان در مرکز ایران زندگی می کند. به اسم اصفهان شناخته می شود اما بیرون از این محدودۀ جغرافیایی نیز حیات دارد. بخش هایی از چهارمحال و بختیاری و کهگیوله و بویراحمد نیز زیستگاه قوچ اصفهان است. خود اصفهان فقط همین قوچ اصفهان را دارد.

امیدی با نظر به این نکته که قوچ اصفهان نماد حیات وحش این استان است اظهار کرد: بیش از ۱۰ سال پیش برنامه ای در سازمان محیط زیست ترتیب داده شد که طبق آن هر استان بر اساس پراکنش و جمعیت گونه های خود یک گونۀ جانوری یا گیاهی را به عنوان سمبل و نماد انتخاب کند. در اصفهان نیز قوچ اصفهان برگزیده شد.

از پناهگاه موته تا قمصر و برزک

وی از منظر جمعیتی در خصوص این قوچ گفت: قوچ اصفهان نماد حیات وحش استان از نظر جمعیتی در وضعیت خوبی به سر می برد با این حال تهیدادت خاصی هم پیش رو دارد. شکار غیرمجازی که اتفاق می افتد یکی از آن مشکلات است. خشک سالی و کم آبی برای این گروه پیامدهای ناگواری دارد چون منابع تغذیه ای آن ها از بین می رود. به دلیل همین خشک سالی یا ناایمن بودن زیستگاه ممکن است به مهاجرت فصلی اقدام کنند. خشکی و نبود آب بر زادولد این گروه نیز اثر می گذارد.

 رئیس ادارۀ حفاظت و مدیریت حیات وحش موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی استان اصفهان با تأکید بر اینکه قوچ جزو گونه های حمایت شده محسوب می شود گفت: قوچ اصفهان در تمامی زیستگاه های این استان وجود دارد. بنابراین در نقاطی چون موته قمیشلو کلاه قاضی عباس آباد کرکس قمصر و برزک با این گونه روبه رو می شویم. حتی در زیستگاه های آزاد که جزو مناطق حفاظت شده محسوب نمی شوند می توان قوچ اصفهان را یافت.

امیدی با نظر به اینکه قوچ اصفهان جزو گونه های آسیب پذیر است تصریح کرد: بر اساس تقسیم بندی IUCN یا اتحادیۀ بین المللی حفاظت از طبیعت قوچ اصفهان در گروه گونه های آسیب پذیر قرار دارد. این تقسیم بندی ها بر اساس وضعیتی است که هر کشور از گونه های خود ارائه می کند.

سفر دراز قوچ اصفهان به آینده!

وی با اشاره به اینکه محیط زیست در مناطق چهارگانه به حفاظت از گونه ها اقدام می کند ادامه داد: قطعاً بخشی از کوشش محیط بانان ما همسو با حفظ این گونه است و درواقع همه روزه برای حفاظت از آن حمایت و تلاش می شود. البته از مجموعۀ متنوعی می توان نام برد که در دستۀ اقدامات حمایتی حفاظتی و مدیریتی قرار دارند و درنهایت به تداوم این گونه کمک می کنند.

 رئیس ادارۀ حفاظت و مدیریت حیات وحش موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنیتکی استان اصفهان خاطرنشان کرد: البته بخشی از اقدامات نیز مشخصاً برای حفظ علف خوارانی چون قوچ بوده است. ساخت آب انبار آبشخور آبرسانی با تانکر در فصل های خیلی خشک که بسیاری از چشمه ها بی آب می شوند جزو این اقدامات قرار می گیرد.

امیدی با نظر به تغذیۀ قوچ های اصفهان بیان کرد: در برخی زیستگاه ها نیز به ضرورت علوفۀ دستی توزیع می کنیم هرچند همواره ترجیح بر این است که خود گونه و در زیستگاهش بتواند خوراک خود را تأمین کند. درواقع توزیع علوفه به هیچ وجه رویکرد پسندیده ای نیست و از سر اجبار و در شرایط خیلی بحرانی صورت می گیرد.

وی با نظر به اهمیت معرفی قوچ اصفهان بین مردم این گونه شرح داد: در سطح مدارس و دانشگاه ها و در بین عموم مردم به اقدامات و برنامه های بسیاری نیاز است تا این گونه معرفی و بیشتر شناخته شود. برخی فعالیت ها نیز به منظور معرفی و توجه بیشتر به قوچ اصفهان اتفاق افتاده اما متأسفانه به صورت متمرکز و آموزشی تاکنون اقدامی ویژه برای قوچ اصفهان انجام نشده است.

 رئیس ادارۀ حفاظت و مدیریت حیات وحش موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی استان اصفهان تأکید کرد: نباید فراموش شود که نه فقط قوچ اصفهان بلکه تمامی گونه ها به این قبیل توجهات نیاز دارند؛ چراکه هر گونه ای جایگاه خاصی در هرم اکولوژیک دارد و اصلاً نمی توان امتیازبندی کرد و گفت که یک گونه اهمیت بیشتر یا کمتری دارد.

امیدی سپس ادامه داد: با این حال اگر جمعیت یک گونه کاهش پیدا کند یا در آستانۀ انقراض باشد مانند یوزپلنگ به آن بیش از پیش توجه و نظرها را جلب می کنیم. جامعۀ ما از نظر شناخت اهمیت ها گونه و راهکارهای حفاظتی به آگاهی بیشتری نیازمند است. تک تک گونه ها مثل همین قوچ اصفهان امانت محسوب می شود و باید برای آیندگان به یادگار بمانند.

عموم مردم و خواص قوچ اصفهان را نمی شناسند

حسن مقیمی عکاس حیات وحش که به تازگی کتابی با عنوان «قوچ اصفهان» منتشر کرده است به خبرنگار اکسکو گفت: ابتدای صحبتم تأکید می کنم که بحث درباب قوچ یا هرگونۀ دیگری از کشورمان به خودی خود واجد ارزش است؛ چراکه هر گونه ای در هرکجای این سرزمین که باشد به همۀ ایرانیان تعلق دارد. با این حال قوچ اصفهان به عنوان یک گوسفند وحشی در جغرافیای این استان اهمیت وافری دارد چراکه سمبل حیات وحش یا محیط طبیعی آن است.

وی ادامه داد: بیش از دو دهه است که در دنیای محیط زیست و مناطق حفاظت شده آمدوشد دارم. همچنین عضو انجمن صنفی مطبوعات استان اصفهان هستم و از مسیر هنر عکاسی با محافل هنری در ارتباطم. این حضور در سه عرصۀ محیط زیست مطبوعات و هنر برایم یک فرصت بود و از مسیر آن می توانم مدعی شوم که چقدر عامۀ مردم و حتی برخی خواص شناختشان از قوچ اصفهان اندک است. البته نمی خواهم بگویم ناآگاهی یک فرد دلیل ضعف او است؛ چراکه اقدام خاصی برای معرفی قوچ اصفهان صورت نگرفته.

این هنرمند با تأمل در این نکته که شناخت کنونی جامعه به هیچ وجه شایستۀ گونه ای چون قوچ اصفهان نیست یادآور شد: برخی چنین تصور می کنند که وقتی می‎ گوییم قوچ اصفهان گویی فقط یک پسوند به واژۀ قوچ داده ایم که می توانست به جای آن نام هر شهر یا استانی قرار بگیرد.

 مقیمی اضافه کرد: زادگاه و خاستگاه قوچ اصفهان خود این استان است اما وقتی از ارزش و اهمیت قوچ اصفهان صحبت می کنیم مقصود یک پیوند جغرافیایی ساده نیست. منحصربودن بودن این قوچ به اصفهان برای ما حائز اهمیت است. یک بانک ژن ارزشمند و انحصاری است که باید در حفاظت آن کوشید. قوچ اصفهان ارزش های اکولوژیک بسیاری دارد که اگر منقرض شود مشابه آن در هیچ کجای دنیا نمی توان پیدا کرد.

انتشار اولین کتاب با موضوع قوچ اصفهان

این عکاس حیات وحش سپس با نظر به فعالیت خود در عرصۀ عکاسی و حیات وحش افزود: طی این مدت در نه استان کشور مانند اصفهان مرکزی یزد و فارس به ثبت گونه های جانوری و گیاهی اقدام کرده ام و ماحصل آن نیز شش اطلس مختلف است که در اختیار دوستداران محیط زیست و حیات وحش قرار دارد.

وی در ادامه توضیح داد: در مسیر همین فعالیت هایم مصمم شدم که به قوچ اصفهان نگاه ویژه تری داشته باشم. درواقع زندگی در اصفهان و علاقۀ شخصی ام یا پروژه هایی که مسئولیتشان را به عهده می گرفتم همگی فرصتی فراهم آورد که بتوانم قوچ اصفهان را از منظری ویژه تر نگاه کنم. بنابراین طی سال های فعالیتم همواره قوچ اصفهان در مرکز توجهم قرار داشت خصوصاً آنکه در نمایشگاه های متعددی که برگزار می کردم و مردم می آمدند پی بردم که قوچ اصفهان را اغلب مردم نمی شناسند.

این هنرمند با نظر به مجموعه عکس های خود از قوچ اصفهان اظهار کرد: در سال های عکاسی و حضورم در مناطق حفظت شدۀ اصفهان نه تنها مجموعه عکسی از قوچ اصفهان تهیه کردم بلکه با توجه به تمرکزم بر روی رفتارهای این گونه توانستم از منظر رفتارشناسی نیز اطلاعاتی به دست آورم.

مقیمی با تأمل در این نکته که از دو سال پیش مصمم به چاپ کتابی با محوریت قوچ اصفهان شده است تصریح کرد: بنابراین مجموعه عکس هایم را از قوچ اصفهان در کتابی با همین عنوان منتشر کردم. بخش قابل توجهی از کتاب نیز به همین عکس ها اختصاص یافته است. درخصوص رفتارشناسی این گونه نیز داده هایی در آن ارائه کرده ام که بخش کوچکی از این اثر را دربرمی گیرد اما جالب توجه و برآمده از تجارب شخصی ام است.

این عکاس حیات وحش با بیان اینکه فولاد مبارکه اصفهان پشتیبان مالی این کتاب بوده است گفت: کتاب «قوچ اصفهان» که حدود دو هفته از چاپ آن می گذرد در نوع خود اولین است. نشر کتاب فرازوفرودها و مسائل متعددی پیش رو داشت که بخشی از آن به اختلاف کارشناسان محیط زیست در تقسیم بندی انواع قوچ مربوط می شود. سعی بر آن بوده که مطالب کتاب مستند باشد. در این کتاب تحقق معرفی یک گونه که خاص اصفهان است برای ما اهمیت فراوانی داشت. درواقع کتاب «قوچ اصفهان» صرفاً به مسئلۀ زیبایی شناسی نظر ندارد.

میراث طبیعی اصفهان و درد دیده نشدن

وی با اشاره به اینکه مخاطب اصلی این کتاب علاقه مندان محیط زیست و خصوصاً مردم اصفهان اند بیان کرد: در این کتاب از گفتن مباحث تخصصی و علمی تا جایی که امکان داشت خودداری کردیم. بنابراین مخاطب عام به راحتی می تواند با کتاب «قوچ اصفهان» ارتباط برقرار کند. معرفی مناطقی که این گونه در آن زیست می کند وضعیت فعلی آن و نیز چالش هایی که بر سر راه حفاظت این گونه جانوری وجود دارد ازجمله مباحثی به شمار می آید که در کتاب بررسی شده است. محتوای بصری «قوچ اصفهان» کار خود من و تدوین متن کتاب نتیجۀ یک کار تیمی است که شاید مانند هر اثر دیگری کاستی و کمبود هم داشته باشد.

این هنرمند با تأکید بر اینکه توجه به میراث فرهنگی اصفهان نباید به غفلت از میراث طبیعی استان منجر شود توضیح داد: اصفهان میراث فرهنگی بی بدیلی دارد اما نباید این مسئله سبب شود که میراث طبیعی آن در سایه قرار بگیرد. کتاب «قوچ اصفهان» هیچ ادعایی ندارد اما می تواند مقدمه ای باشد که دست کم توجه جامعه را به سوی این گونه و میراث طبیعی ما جلب کند.

مقیمی که عکس های این گزارش را در اختیار اکسکو قرار داد گفت: امید است که همۀ این تلاش ها به حفاظت این گونۀ حیات وحش و آشنایی بیشتر مردم با میراث طبیعی استان اصفهان منتهی شود. میراث طبیعی شکننده است چون برخلاف میراث فرهنگی در چشم نیست؛ یعنی بناهای تاریخی در دیدند و اگر کوچک ترین اتفاقی برایشان بیفتد جلب نظر و سروصدا می کند. متأسفانه چالش های میراث طبیعی و خطرهایی که تهدیدش می کند به راحتی دیده نمی شود. نباید یک گونه بلایی مثل یوزپلنگ ایرانی به سرش بیاید که همه به آن توجه کنند گاهی بسیار دیر می شود.

بر اساس گفته های مسئول و کارشناس این حوزه قوچ اصفهان یک گونۀ آسیب پذیر و سمبل استانی پهناور است که بی تردید همین امروز به توجه بیشتر و همگانی نیاز دارد؛ گونه ای که اگر هرروز در برابر دیدگانمان نیست اما می تواند از مسیر سخنرانی جشن محتوای درسی داستان شعر فیلم طراحی لباس و نوشت افزار نقاشی دیواری شهر و ده ها راه دیگر به زندگی ما بیاید پیش از آنکه به بحرانی خارج از کنترل تبدیل شود.

پایان خبر اکسکو