قرار ترک تعقیب ماده قانونی

حتماً تا حالا شنیده اید که وقتی جرمی اتفاق می افتد، پرونده ای تشکیل می شود و فرآیند قانونی شروع به کار می کند. اما گاهی اوقات شاکی، یعنی کسی که از جرمی ضرر دیده، در میانه راه تصمیم می گیرد دیگر پیگیر پرونده نباشد. در این جور مواقع، یک قرار حقوقی مهم به اسم «قرار ترک تعقیب» وارد میدان می شود که به شاکی این اجازه را می دهد تعقیب متهم را متوقف کند، البته با رعایت یک سری شرایط و ضوابط خاص. این قرار بیشتر در جرایم قابل گذشت کاربرد دارد و هم برای شاکی و هم برای متهم، آثار مهمی به دنبال دارد. بیایید با هم ببینیم داستان این قرار چیه و چطور کار می کند.

۱. قرار ترک تعقیب: چی هست و به چه دردی می خوره؟

ببینید، تو سیستم قضایی ما، وقتی یه پرونده کیفری تشکیل می شه، هدف اصلی اینه که عدالت اجرا بشه و اگه جرمی واقعاً اتفاق افتاده، مجرم هم به سزای اعمالش برسه. اما همیشه قضیه این قدر ساده نیست و گاهی اوقات شاکی به دلایل مختلفی مثل صلح و سازش، می خواد دیگه پیگیر پرونده نباشه.

اینجاست که «قرار ترک تعقیب» به داد آدم می رسه. در واقع، این قرار یه جور توقف موقتی تو فرآیند پیگیری جرمه. یعنی دادسرا فعلاً دست از کار می کشه و تعقیب متهم متوقف می شه. فکر کنید شاکی و متهم با هم به توافق رسیده اند و شاکی می خواد به متهم یه فرصت دیگه بده. قانون گذار هم این امکان رو فراهم کرده تا هم بار کاری دادگاه ها کم بشه و هم اگه طرفین خودشون تونستن با هم کنار بیان، مسیر قانونی پیچیده رو ادامه ندن. ولی حواستون باشه، این قرار موقتیه و یه سری شرایط خاص داره.

۲. مبنای قانونی: ماده ۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری، حرف آخر رو می زنه

اساس و ریشه اصلی قرار ترک تعقیب، ماده ۷۹ قانون آیین دادرسی کیفریه. این ماده رو باید جزء به جزء بررسی کنیم تا حسابی دستمون بیاد ماجرا چیه:

«در جرائم قابل گذشت، شاکی می تواند تا قبل از صدور کیفرخواست درخواست ترک تعقیب کند. در این صورت، دادستان قرار ترک تعقیب صادر می کند. شاکی می تواند، تعقیب مجدد متهم را فقط برای یک بار، تا یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب، درخواست کند.»

حالا بیایید این ماده رو تیکه تیکه کنیم و ببینیم هر قسمتش چی می گه:

۲.۱. در جرائم قابل گذشت…

اینجا خط قرمز اول رو مشخص می کنه. قرار ترک تعقیب فقط مخصوص جرایم قابل گذشته. یعنی چی؟ یعنی اون جرایمی که رضایت شاکی توش خیلی مهمه و اگه شاکی رضایت بده، یا کلاً پرونده تموم می شه یا حداقل روال رسیدگی تغییر می کنه. مثلاً تو یه پرونده سرقت ساده یا توهین، رضایت شاکی می تونه اوضاع رو کلاً عوض کنه. اما مثلاً تو جرایمی مثل قتل یا کلاهبرداری های بزرگ، حتی اگه شاکی هم رضایت بده، باز هم جنبه عمومی جرم باقی می مونه و دادسرا باید پیگیری کنه. پس شرط اول اینه که جرم، از نوع قابل گذشت باشه.

۲.۲. شاکی می تواند تا قبل از صدور کیفرخواست درخواست ترک تعقیب کند…

این هم یه نکته کلیدیه. شاکی فقط تا یه مرحله خاصی حق داره این درخواست رو بده: قبل از صدور کیفرخواست. کیفرخواست چیه؟ یه جور سند رسمی از طرف دادسراست که توش می گه متهم واقعاً مرتکب جرم شده و باید محاکمه بشه. وقتی کیفرخواست صادر شد، پرونده از دادسرا می ره دادگاه و دیگه تقریباً خیلی دیر شده برای ترک تعقیب. پس، شاکی باید قبل از اینکه دادسرا به این نتیجه نهایی برسه، دست به کار بشه و درخواستش رو بده.

۲.۳. در این صورت، دادستان قرار ترک تعقیب صادر می کند.

این قسمت بهمون می گه کی مسئول صادر کردن این قراره: دادستان. البته معمولاً این کار رو دادیار یا بازپرس تحت نظارت دادستان انجام می ده. یعنی این طور نیست که هر مقامی بتونه این قرار رو صادر کنه. مقام صالح باید دادسرا باشه.

۲.۴. شاکی می تواند، تعقیب مجدد متهم را فقط برای یک بار، تا یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب، درخواست کند.

این بند نشون می ده که قرار ترک تعقیب، انصراف دائمی از پیگیری نیست، بلکه یه جور توقف موقتیه. شاکی حق داره اگه پشیمون شد یا مثلاً متهم به تعهداتش عمل نکرد، دوباره پرونده رو به جریان بندازه. اما دو تا محدودیت مهم داره:

• فقط برای یک بار: شاکی نمی تونه هر بار که دلش خواست، پرونده رو ترک تعقیب کنه و دوباره شروع کنه. فقط یک بار این شانس رو داره.
• تا یک سال: این حق همیشگی نیست. شاکی فقط تا یک سال بعد از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب، فرصت داره که درخواست تعقیب مجدد رو بده. اگه این یک سال گذشت، دیگه این شانس رو از دست می ده.

۳. شرایط اساسی برای صدور قرار ترک تعقیب: کی می شه این قرار رو گرفت؟

برای اینکه دادستان بتونه قرار ترک تعقیب رو صادر کنه، چند تا شرط اساسی باید دست به دست هم بدن. اگه حتی یکی از اینا نباشه، امکان صدور قرار وجود نداره:

۳.۱. قابل گذشت بودن جرم

همون طور که گفتیم، این مهم ترین شرطه. جرایم کلاً دو دسته اند: قابل گذشت و غیر قابل گذشت.

• جرایم قابل گذشت: تو این جرایم، حقوق خصوصی شاکی برجسته تره. یعنی اگه شاکی رضایت بده، یا پرونده کلاً مختومه می شه یا مجازاتش تخفیف پیدا می کنه. مثال هایی مثل توهین، افترا (در صورت عدم نشر اکاذیب عمومی)، بعضی از انواع ضرب و جرح (بدون ایجاد نقص عضو جدی) و سرقت های کم اهمیت خانوادگی.
• جرایم غیر قابل گذشت: اینجا پای منافع عمومی در میونه. حتی اگه شاکی هم رضایت بده، دادسرا و دادگاه وظیفه دارن پیگیری کنن. مثال هایی مثل قتل، کلاهبرداری کلان، رشوه، اختلاس و مواد مخدر.

پس، اول باید مطمئن بشید جرمی که بابتش شکایت کردید، از نوع قابل گذشت باشه. معمولاً این موضوع تو قوانین جزایی و آیین دادرسی کیفری مشخص شده.

۳.۲. درخواست صریح شاکی

این قرار خود به خود صادر نمی شه و دادستان هم نمی تونه از طرف خودش این کار رو بکنه. متهم هم نمی تونه درخواست بده. فقط و فقط شاکی باید این درخواست رو به صورت کتبی و واضح به دادسرا تقدیم کنه. باید مشخص باشه که شاکی با اختیار خودش و بدون هیچ فشاری این تصمیم رو گرفته.

۳.۳. زمان درخواست: قبل از صدور کیفرخواست

این رو هم توضیح دادیم، اما باز تأکید می کنیم: زمان بندی خیلی مهمه. تحقیقات مقدماتی تو دادسرا مراحل مختلفی داره. از وقتی شکایت ثبت می شه تا وقتی که دادسرا تصمیم نهایی می گیره که کیفرخواست صادر کنه یا قرار منع تعقیب و موقوفی تعقیب بده، شاکی فرصت داره. به محض اینکه کیفرخواست صادر شد و پرونده رفت دادگاه، دیگه این حق از دست می ره. پس باید حواستون به زمان باشه.

۳.۴. یک بار بودن امکان صدور قرار

ببینید، قانون گذار گفته که شاکی فقط یک بار می تونه برای یک اتهام مشخص، درخواست ترک تعقیب بده. این یعنی اگه امروز پرونده ای رو ترک تعقیب کردید، و بعد از مدتی درخواست تعقیب مجدد دادید و دوباره دلتون خواست پرونده رو ترک تعقیب کنید، دیگه نمی تونید. این فرصت فقط یک باره.

۴. مرجع صالح برای صدور قرار ترک تعقیب: کی این قرار رو صادر می کنه؟

معمولاً وقتی حرف از قرار ترک تعقیب می شه، همه یاد دادسرا می افتند. و البته درست هم هست، چون دادسرا مقام اصلیه:

۴.۱. دادستان (دادسرا): قاعده کلی

تو ۹۹ درصد موارد، مرجع صالح برای صدور قرار ترک تعقیب، دادسرا و به طور مشخص دادستان (یا دادیار و بازپرس تحت نظارت ایشون) هست. دلیلش هم اینه که این قرار یکی از قرارهای صادره در مرحله تحقیقات مقدماتیه و تحقیقات مقدماتی هم اصولاً وظیفه دادسراست.

۴.۲. قاضی دادگاه کیفری: استثنائات

اما همیشه هم این طور نیست. یه استثنای خیلی کوچیک وجود داره: تو یه سری جرایم خاص که قانون گفته تحقیقات مقدماتی شون رو مستقیماً باید دادگاه کیفری انجام بده (نه دادسرا)، تو این موارد استثنایی، قاضی دادگاه کیفری هم می تونه قرار ترک تعقیب صادر کنه. این موارد خیلی کمن و شامل اکثر پرونده ها نمی شن. مثلاً تو بعضی از جرایم که رسیدگی بهشون مستقیماً تو دادگاه انجام می شه، اگه شرایط ماده ۷۹ وجود داشته باشه، قاضی دادگاه هم می تونه این قرار رو بده. اما یادتون باشه، این یه استثنای خیلی نادره.

۵. آثار و پیامدهای حقوقی قرار ترک تعقیب: چه اتفاقی میفته؟

وقتی قرار ترک تعقیب صادر می شه، هم برای متهم و هم برای شاکی و حتی برای خود پرونده، یه سری پیامدها داره که باید ازشون خبر داشته باشیم:

۵.۱. برای متهم

• توقف موقت تحقیقات: مهم ترین اثر اینه که فعلاً تحقیقات متوقف می شه و متهم از زیر پیگرد قانونی در میاد. یه نفس راحتی می کشه!
• عدم تشکیل سابقه کیفری: تا زمانی که پرونده دوباره به جریان نیفتاده، برای متهم سابقه کیفری یا محکومیت صادر نمی شه. این خیلی مهمه، چون سابقه کیفری می تونه تو زندگی آدم خیلی تأثیر منفی بذاره.

۵.۲. برای شاکی

• حفظ حق تعقیب مجدد: شاکی حقش رو کاملاً از دست نمی ده. اگه پشیمون بشه یا متهم به تعهداتش عمل نکنه، می تونه دوباره پرونده رو راه بندازه.
• لزوم آگاهی از مهلت قانونی: شاکی باید حواسش باشه که این حق تعقیب مجدد فقط تا یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب باقیه. اگه این مهلت بگذره، دیگه نمی تونه کاری بکنه.

۵.۳. در خصوص جنبه عمومی جرم و حقوق خصوصی

یه نکته خیلی مهم: قرار ترک تعقیب فقط به جنبه کیفری جرم مربوطه و تعقیب متهم رو متوقف می کنه. اما اگه شاکی از متهم خسارتی دیده باشه و بخواد اون خسارت رو جبران کنه (یعنی حقوق خصوصی)، این قرار مانع از پیگیری دعوای حقوقی برای مطالبه خسارت نمی شه. یعنی شاکی می تونه پرونده کیفری رو ترک تعقیب کنه، اما اگه متهم بهش ضرر مالی زده، می تونه تو دادگاه حقوقی اون ضرر رو مطالبه کنه. این دو تا از هم جدا هستن.

۶. فرآیند و شرایط درخواست تعقیب مجدد متهم: پشیمون شدید؟

همون طور که گفتیم، شاکی می تونه بعد از صدور قرار ترک تعقیب، دوباره پرونده رو به جریان بندازه. اما این کار هم قلق های خودش رو داره:

۶.۱. مهلت قانونی: فقط یک سال

مهم ترین چیزی که باید تو ذهنتون باشه اینه که فقط یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب فرصت دارید که درخواست تعقیب مجدد رو بدید. حتی اگه یک روز از این مهلت بگذره، دیگه این حق رو ندارید.

۶.۲. دفعات: تنها یک بار

شاکی فقط برای یک بار می تونه درخواست تعقیب مجدد بده. یعنی اگه بعد از تعقیب مجدد، باز هم خواستید پرونده رو ترک تعقیب کنید، این امکان وجود نداره. این فرصت رو فقط یک بار دارید که پرونده رو برگردونید به مسیرش.

۶.۳. نحوه درخواست: باید رسمی باشه

درخواست تعقیب مجدد هم باید به صورت کتبی و رسمی به دادسرا تقدیم بشه. یعنی نمی تونید شفاهی بگید. باید یه نامه بنویسید، مشخصات پرونده و تاریخ قرار ترک تعقیب رو توش ذکر کنید و از دادستان درخواست کنید که پرونده دوباره به جریان بیفته. این درخواست باید ثبت و ضمیمه پرونده بشه.

۶.۴. آثار درخواست تعقیب مجدد: پرونده زنده می شود!

اگه درخواست تعقیب مجدد به درستی و در مهلت قانونی ارائه بشه، دادسرا موظفه که دوباره تحقیقات رو از سر بگیره و پرونده رو به جریان بندازه. یعنی عملاً همون جا که متوقف شده بود، دوباره از سر گرفته می شه و ادامه پیدا می کنه. در نهایت هم ممکنه به صدور کیفرخواست و ارجاع به دادگاه منجر بشه.

۷. تفاوت قرار ترک تعقیب با سایر قرارهای مشابه دادسرا

تو دادسرا، قرارهای زیادی صادر می شه که ممکنه اسم های شبیه به هم داشته باشن و ما رو گیج کنن. بیایید تفاوت «قرار ترک تعقیب» رو با چند تا از مهم ترین این قرارها روشن کنیم:

۷.۱. تفاوت با قرار منع تعقیب

ویژگی	قرار ترک تعقیب	قرار منع تعقیب
مفهوم	توقف تعقیب به درخواست شاکی (موقتی)	عدم وجود دلایل کافی برای جرم یا عدم انتساب جرم به متهم (قطعی)
دلایل صدور	درخواست شاکی در جرایم قابل گذشت	فقدان دلایل کافی، عدم وقوع جرم، مشمول مرور زمان و…
آثار	توقف موقت تحقیقات، امکان تعقیب مجدد توسط شاکی تا ۱ سال	عدم تعقیب متهم، در صورت اعتراض شاکی و نقض قرار، امکان ادامه تعقیب
ماهیت	موقتی	اصولاً قطعی است، مگر اینکه با دلایل جدید نقض شود.

خلاصه اینکه منع تعقیب یعنی دادسرا به این نتیجه رسیده که اصلاً جرمی اتفاق نیفتاده یا متهم مرتکب نشده، یا دلیل کافی نداره. اما ترک تعقیب یعنی شاکی خودش نمی خواد فعلاً پیگیر باشه.

۷.۲. تفاوت با قرار موقوفی تعقیب

ویژگی	قرار ترک تعقیب	قرار موقوفی تعقیب
مفهوم	توقف تعقیب به درخواست شاکی	توقف تعقیب به دلایل قانونی (مثلاً فوت متهم، گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت)
دلایل صدور	درخواست شاکی در جرایم قابل گذشت	فوت متهم، گذشت شاکی (در جرائم قابل گذشت)، عفو عمومی، مرور زمان و…
آثار	توقف موقت تحقیقات، امکان تعقیب مجدد توسط شاکی تا ۱ سال	توقف دائم تعقیب، چون دلایل قانونی آن قطعی هستند.
ماهیت	موقتی	قطعی و دائمی

فرقش با ترک تعقیب اینه که موقوفی تعقیب همیشه به دلایل قانونی و خارج از اراده شاکی صادر می شه، مثلاً متهم فوت کرده یا دیگه زمان تعقیب گذشته. اینجا شاکی دیگه نمی تونه کاری کنه.

۷.۳. تفاوت با قرار تعلیق تعقیب

ویژگی	قرار ترک تعقیب	قرار تعلیق تعقیب
مفهوم	توقف تعقیب به درخواست شاکی	توقف موقت تعقیب با شرایط خاص برای متهم
دلایل صدور	درخواست شاکی در جرایم قابل گذشت	جهت اصلاح و تربیت متهم، با شرایط خاص دادستان (مثل عدم تکرار جرم در مدت معین)
آثار	توقف موقت تحقیقات، امکان تعقیب مجدد توسط شاکی تا ۱ سال	متهم در دوره تعلیق باید شرایطی را رعایت کند، در صورت نقض، تعقیب ادامه می یابد.
ماهیت	موقتی، با اراده شاکی	موقتی، با تصمیم دادستان و رعایت شرایط توسط متهم

تعلیق تعقیب هم یه جور فرصت دادنه، ولی نه به درخواست شاکی، بلکه دادستان خودش تصمیم می گیره به متهم یه فرصت بده که اگه یه سری شرایط رو رعایت کنه، دیگه پرونده ش پیگیری نشه. این برای متهم هاییه که ممکنه برای اولین بار جرمی مرتکب شده باشن.

۸. نکات مهم حقوقی، دکترین و رویه های قضایی مرتبط

دنیای حقوق همیشه یه سری بحث و گله گذاری هم داره. ماده ۷۹ و قرار ترک تعقیب هم از این قاعده مستثنی نیستند:

۸.۱. ایرادات و انتقادات

بعضی از حقوقدان ها معتقدند که صدور قرار ترک تعقیب با «اصل قانونی بودن یا الزامی بودن تعقیب» یه جورایی تناقض داره. این اصل می گه وقتی جرمی اتفاق افتاد، دادسرا وظیفه داره بدون چون و چرا پیگیری کنه و نباید این پیگیری رو متوقف کنه. اما ماده ۷۹ این امکان رو به شاکی می ده که با خواست خودش، این اصل رو زیر پا بذاره. البته مدافعان ماده ۷۹ هم میگن این برای کم کردن پرونده ها و تشویق به صلح و سازش خوبه و کمک می کنه پرونده های کوچیک، الکی دادسراها رو اشغال نکنن.

۸.۲. نظرات دکترین حقوقی

حقوقدان ها نظرات مختلفی دارن. بعضیا می گن این قرار یه جور مسامحه با مجرمه و ممکنه باعث بشه متهم از چنگال عدالت فرار کنه. اما گروه دیگه می گن تو جرایم قابل گذشت، رضایت شاکی مهم ترین چیزه و اگه شاکی خودش نخواد پیگیر باشه، دلیلی نداره که دادسرا اصرار به ادامه پرونده داشته باشه. مخصوصاً اگه صلح و سازش اتفاق افتاده باشه، این قرار می تونه به برقراری آرامش و حل و فصل کدورت ها کمک کنه.

۸.۳. رویه های قضایی

تو رویه قضایی هم معمولاً دادگاه ها و دادسراها به ماده ۷۹ پایبندند. البته همیشه سعی می کنن مطمئن بشن که درخواست شاکی واقعاً با اراده خودش بوده و تحت هیچ فشار یا اجباری نبوده. مثلاً اگه شاکی سواد نداشته باشه و تو زندان باشه، دادسرا ممکنه بیشتر دقت کنه که خدای ناکرده ازش سوءاستفاده نشه.

۸.۴. ابهامات عملی

گاهی اوقات ابهاماتی پیش میاد، مثلاً اگه شاکی بعد از صدور قرار ترک تعقیب فوت کنه، آیا ورثه می تونن درخواست تعقیب مجدد رو بدن؟ یا اینکه اگه پرونده ای چند تا شاکی داشته باشه و فقط یکی از اون ها درخواست ترک تعقیب بده، تکلیف بقیه چی می شه؟ اینا سوالاتی هستن که تو عمل پیش میان و معمولاً با توجه به اصول کلی قانون آیین دادرسی و نظرات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، بهشون جواب داده می شه.

۹. نمونه متن درخواست صدور قرار ترک تعقیب

اگه شما هم شاکی پرونده ای هستید و تصمیم گرفتید درخواست ترک تعقیب بدید، این یک نمونه متن استاندارد می تونه کمکتون کنه. یادتون باشه حتماً اطلاعات پرونده تون رو دقیق توش وارد کنید:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: درخواست صدور قرار ترک تعقیب

با سلام و احترام،

اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [شماره ملی]، شاکی پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده]، مفتوح در شعبه [شماره شعبه بازپرسی/دادیاری] آن دادسرای محترم، در خصوص اتهام [نوع جرم، مثلاً توهین یا ضرب و جرح] علیه مشتکی عنه آقای/خانم [نام و نام خانوادگی متهم]، به استحضار می رسانم.

با عنایت به اینکه جرم مورد شکایت از جرایم قابل گذشت محسوب می گردد و از آنجا که این پرونده هنوز در مرحله تحقیقات مقدماتی بوده و تاکنون کیفرخواستی صادر نشده است، لذا با استناد به مفاد ماده ۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری، بدین وسیله درخواست صدور قرار ترک تعقیب در خصوص پرونده فوق الاشاره را دارم.

قبلاً از همکاری و دستور مقتضی جنابعالی کمال تشکر را دارم.

با احترام فراوان،

[نام و نام خانوادگی شاکی] [امضا] [تاریخ]

نتیجه گیری

خلاصه کلام اینکه، «قرار ترک تعقیب ماده قانونی» یه فرصت و ابزاره مهم تو دست شاکیه، مخصوصاً تو جرایم قابل گذشت. این قرار می تونه راهی برای صلح و سازش باشه و به شاکی این امکان رو بده که اگه خواست، فعلاً از پیگیری پرونده منصرف بشه. اما همون طور که دیدیم، یه سری شرایط سفت و سخت داره که حتماً باید رعایت بشه، مثل قابل گذشت بودن جرم، زمان درخواست (قبل از کیفرخواست) و مهلت یک ساله برای تعقیب مجدد. یادتون باشه که این قرار موقتیه و شاکی می تونه تا یک سال بعد، دوباره پرونده رو به جریان بندازه.

در هر صورت، مسائل حقوقی پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن. اگه با چنین پرونده ای روبرو شدید و قصد درخواست ترک تعقیب یا تعقیب مجدد رو داشتید، بهترین کار اینه که حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنمایی تون کنه تا بهترین تصمیم رو بگیرید و از حقوق تون به بهترین شکل دفاع کنید. پس، به قول قدیمی ها، کار رو دست کاردون بسپارید!