قانون جدید ارث برابر زن و مرد

شایعات و ابهامات زیادی در مورد تصویب قانون جدیدی مبنی بر برابری ارث زن و مرد در ایران به گوش می رسد، اما واقعیت این است که در حال حاضر، هیچ قانون جدید و لازم الاجرایی برای برابری کامل ارث فرزندان دختر و پسر وجود ندارد. این بحث بیشتر به یک طرح پیشنهادی در مجلس و یک تغییر مهم و قدیمی تر در خصوص ارث همسر برمی گردد.

خب، بیاین با هم یه گشت و گذار توی دنیای پیچیده ی قوانین ارث داشته باشیم و ببینیم بالاخره این حرف و حدیث ها از کجا آب می خوره. خیلی از ماها وقتی اسم ارث میاد، ته دلمون یه عالمه سوال و ابهام پیش میاد، مخصوصاً وقتی پای سهم زن و مرد وسط باشه. همه جا حرف از «قانون جدید ارث برابر زن و مرد» می زنند، اما واقعیت چیه؟ آیا واقعاً همچین قانونی تصویب شده؟ سهم دختر و پسر واقعاً برابر شده؟ یا زن ها هم بالاخره تونستن سهمشون رو از زمین و ملک شوهر بگیرن؟ نگران نباشید، قرار نیست وارد اصطلاحات پیچیده ی حقوقی بشیم و سرتون رو درد بیاریم. من اینجا هستم که خیلی خودمونی و ساده، تمام این گمانه زنی ها و واقعیت ها رو براتون روشن کنم. این موضوع دو بخش اصلی داره: یکی بحث برابری ارث بین فرزندان، و اون یکی هم تغییراتی که در مورد سهم الارث همسر (زوجه) اتفاق افتاده. پس بزن بریم تا ببینیم قصه از چه قراره.

واقعیت سهم الارث فرزندان در قانون فعلی ایران (همون که همیشه بوده!)

قبل از اینکه سراغ «قانون جدید» بریم، بهتره یه نگاهی به وضعیت قانون ارث فرزندان در حال حاضر بندازیم، همون چیزی که سال هاست توی کشور ما اجرا میشه و مبنای تقسیم ارث و میراث بین بچه هاست. طبق قانون مدنی ارث ایران، که بر اساس فقه اسلام نوشته شده، سهم الارث پسر و دختر با هم برابر نیست. ماده ۹۰۷ قانون مدنی به صراحت میگه: «اگر وراث، فقط اولاد و زوج یا زوجه باشند، اولاد ذکور دو برابر اناث ارث می برند.» یعنی چی؟ یعنی پسر دو برابر دختر ارث می بره.

شاید براتون سوال باشه که چرا این تفاوت وجود داره؟ ریشه ی این موضوع برمی گرده به مبانی فقهی و اون نگاهی که در گذشته به مسئولیت های مالی مرد در خانواده وجود داشته. مثلاً مرد مسئول تامین معاش خانواده، پرداخت مهریه، نفقه و خیلی هزینه های دیگه بوده. این تفاوت در سهم الارث، در واقع جبرانی برای اون مسئولیت های مالی سنگین تر مرد در نظر گرفته میشده. البته این یه بحث مفصل فقهی و اجتماعیه که اینجا جای بحثش نیست، اما لازمه بدونید که این تفاوت، مبنای قانونی و فقهی خودش رو داره و همین الان هم داره اجرا میشه.

بیاین چند تا مثال بزنیم تا این موضوع براتون شفاف تر بشه:

سناریوهای مختلف تقسیم ارث میان فرزندان

تصور کنید خدایی نکرده پدری فوت کرده و قراره اموالش بین فرزندانش تقسیم بشه:

• متوفی دارای فرزند پسر و دختر: اگر متوفی هم پسر داشته باشه و هم دختر، مال بینشون طوری تقسیم میشه که پسر دو برابر سهم دختر ارث ببره. مثلاً اگه یه پسر و یه دختر داشته باشه، مال رو سه قسمت می کنیم، دو قسمت به پسر و یه قسمت به دختر میرسه.
• متوفی فقط دارای فرزندان دختر: اگه متوفی فقط دختر داشته باشه و پسری نداشته باشه، خب، در این صورت تمام ارث بین دختران به طور مساوی تقسیم میشه. مثلاً اگه دو تا دختر داشته باشه، هر کدوم نصف ارث رو می برند.
• متوفی فقط دارای فرزندان پسر: به همین ترتیب، اگر متوفی فقط پسر داشته باشه و دختری نداشته باشه، تمام ارث به طور مساوی بین پسران تقسیم میشه.
• ارث در صورت وجود یا عدم وجود پدر و مادر متوفی: اگر پدر و مادر متوفی هم زنده باشند، اون ها هم سهم خودشون رو می برند و بقیه ارث بین فرزندان (با همون نسبت پسر دو برابر دختر) تقسیم میشه. مثلاً اگه متوفی پدر و مادر و فرزند داشته باشه، هر کدوم از پدر و مادر یک ششم ارث رو می برند و باقی مانده مال بین فرزندان تقسیم میشه.

خیلی مهمه که بدونید، این نسبت ها، یعنی سهم الارث پسر دو برابر دختر، در حال حاضر یک قانون لازم الاجرا و واقعی در ایران هست و تا زمانی که تغییری در این ماده قانونی اتفاق نیفته، همین رویه ادامه خواهد داشت. پس اگر جایی شنیدید که میگن ارث دختر و پسر برابر شده، باید بپرسید کِی؟ کجا؟ چون هنوز این اتفاق نیفتاده.

آیا واقعاً «قانون جدید ارث برابر دختر و پسر» تصویب شده است؟ بررسی جنجال ها و شایعات

خب، حالا می رسیم به اون بخش هیجان انگیز و پر از حرف و حدیث که خیلی ها دنبالشن: «تغییر قانون ارث» و «برابری ارث دختر و پسر». توی یکی دو سال اخیر، خیلی ها از طرح برابری ارث و تصویبش در مجلس حرف می زنند. اما بیایید با هم ببینیم واقعیت چیست و آیا این قوانین جدید ارث واقعاً تصویب و لازم الاجرا شده اند یا نه.

طرح اصلاحی سال ۱۴۰۱ مجلس شورای اسلامی: یه گام به جلو، اما هنوز نه!

بله، در سال ۱۴۰۱، مجلس شورای اسلامی یه طرحی رو مطرح و تصویب کرد که اسمش طرح اصلاح مواد ۹۰۷، ۹۰۸ و ۹۴۹ قانون مدنی بود. هدف این طرح چی بود؟ همین که سهم الارث دختر و پسر رو با هم برابر کنه، یعنی اون نسبت «پسر دو برابر دختر» رو از بین ببره و مال بین بچه ها به طور مساوی تقسیم بشه.

این خبر خیلی ها رو خوشحال کرد و خیلی ها فکر کردند دیگه تمومه و ارث برابر دختر و پسر بالاخره قانونی شد. اما یه «اما» بزرگ اینجا وجود داره. روند قانون گذاری توی کشور ما چند مرحله داره. یه طرح اول باید توی مجلس تصویب بشه، که این طرح تصویب شد. بعد از اون، باید برای تایید به شورای نگهبان فرستاده بشه. شورای نگهبان مسئول اینه که ببینه آیا این طرح با شرع و قانون اساسی مغایرتی داره یا نه. اگر تایید بشه، میره برای ابلاغ و بعد هم لازم الاجرا میشه.

حالا وضعیت کنونی این طرح چیه؟ متاسفانه باید بگم این طرح هنوز به تایید شورای نگهبان نرسیده و در نتیجه، به قانون تبدیل نشده و لازم الاجرا هم نیست. پس اگر جایی شنیدید که «سهم الارث دختر دو برابر شد» یا «قانون جدید ارث برابر دختر و پسر تصویب شده»، این اطلاعات دقیق نیست و حداقل تا الان که من دارم این مقاله رو می نویسم، غلطه. شاید در آینده ای نزدیک تایید بشه، شاید هم نه. اما در حال حاضر، همون قانون قدیمی پابرجاست.

دلایل موافقان و مخالفان برابری ارث

این طرح هم مثل خیلی از مسائل دیگه، موافقان و مخالفان خودش رو داره. بیایید یه نگاهی به استدلال های هر دو گروه بندازیم:

دلایل موافقان برابری ارث:

• برابری حقوق انسانی: خیلی ها معتقدند که زن و مرد هر دو انسان هستند و باید از حقوق برابر برخوردار باشند. تبعیض در ارث، نوعی نابرابری حقوقی محسوب میشه.
• نقش اقتصادی زنان: امروزه زنان نقش پررنگی در اقتصاد خانواده و جامعه دارند و پا به پای مردان کار می کنند و درآمد دارند. این نقش اقتصادی، لزوم برابری در ارث را بیشتر می کند.
• تقویت جایگاه زنان: برابری در ارث می تواند به تقویت جایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان در خانواده و جامعه کمک کند و حس تبعیض را از بین ببرد.

دلایل مخالفان برابری ارث:

• مغایرت با احکام فقهی: اصلی ترین دلیل مخالفان، مغایرت این برابری با احکام فقهی اسلام است که بر اساس آن، سهم مرد دو برابر زن است.
• نگرانی از آثار اجتماعی: برخی معتقدند که تغییر این قانون ممکن است آثار اجتماعی و خانوادگی نامطلوبی داشته باشد، هرچند که دلایل این ادعا همیشه کاملاً روشن نیست.

خلاصه که، بحث عدم برابری ارث هنوز داغه و تغییرات اون با چالش های زیادی روبروست. باید منتظر موند و دید که آینده این طرح چی میشه و آیا طرح برابری ارث بالاخره به قانون جدید ارث برابر دختر و پسر تبدیل میشه یا نه. اما تا اون روز، یادتون باشه که قانون فعلی، همون قانون «پسر دو برابر دختر» هست.

سهم الارث زن (زوجه) از شوهر: از قانون قدیمی تا قانون «جدید» و لازم الاجرا

تا اینجا در مورد سهم الارث فرزندان و اون طرح پیشنهادی صحبت کردیم که هنوز به نتیجه نرسیده. اما حالا می خوام در مورد یه تغییر واقعاً مهم و «قانون جدید» صحبت کنم که اتفاق افتاده و الان هم داره اجرا میشه، اونم درباره سهم الارث زوجه یا همسر از اموال شوهرشه. این قسمت برای خانم ها خبر خوبیه! قبل از اینکه این تغییر مهم اتفاق بیفته، وضعیت خیلی متفاوت بود.

قبل از اصلاحیه (تا سال ۱۳۸۷): ارث نبردن از عین زمین

تا قبل از سال ۱۳۸۷، یعنی تا حدود ۱۷ سال پیش، سهم الارث زن از شوهرش یه داستان غم انگیزتر داشت. طبق قانون مدنی اون زمان، زن فقط از قیمت بنا و اشجار (یعنی قیمت ساختمان و درخت ها) ارث می برد، اما از عین زمین هیچ سهمی نداشت. یعنی چی؟ فرض کنید یه مردی فوت می کرد که یه خونه بزرگ داشت. زنش سهم خودش رو فقط از قیمت خود ساختمون می گرفت، اما از زمینی که اون ساختمون روش بنا شده بود، ارثی بهش نمی رسید. این موضوع همیشه مورد بحث و اعتراض بود و احساس می شد که حقوق زنان به طور کامل رعایت نمیشه.

اصلاحیه مهم قانون مدنی (۶ بهمن ۱۳۸۷): تغییر بزرگ به نفع زنان

بالاخره، خبر خوب اینکه مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۸۷ یه اصلاحیه مهم توی قانون مدنی ایجاد کرد. این اصلاحیه، مواد ۹۴۶ و ۹۴۹ قانون مدنی رو عوض کرد و یه تغییر اساسی توی قانون ارث زن از شوهر ایجاد شد. این تغییر، واقعاً یه قانون جدید ارث زن از شوهر بود که الان هم کاملاً لازم الاجراست.

حالا بر اساس این قانون جدید که از سال ۱۳۸۸ به بعد داره اجرا میشه، زوجه از همه اموال زوج (چه منقول و چه غیرمنقول) ارث می بره! یعنی دیگه اون محدودیت ارث نبردن از عین زمین برداشته شد. این یعنی زن از همه ی دارایی های همسرش، چه اون چیزهایی که میشه جابجا کرد (مثل پول، ماشین، طلا و…) و چه اون چیزهایی که ثابت اند (مثل خونه، زمین و…)، سهم می بره. اما میزان سهم الارثش چقدره؟

میزان سهم الارث زن از شوهر:

مقدار سهم الارث زن از شوهر به این بستگی داره که آیا شوهر فرزند داشته یا نه:

• در صورت وجود فرزند برای زوج: اگه شوهر فوت شده فرزند داشته باشه (حالا چه از همین زن باشه، چه از همسر قبلی)، سهم زن یک هشتم (۱/۸) از عین اموال منقول و یک هشتم (۱/۸) از قیمت اموال غیرمنقول (هم عرصه و هم اعیان) هست.
• در صورت عدم وجود فرزند برای زوج: اگه شوهر فوت شده هیچ فرزندی نداشته باشه، سهم زن یک چهارم (۱/۴) از عین اموال منقول و یک چهارم (۱/۴) از قیمت اموال غیرمنقول هست.

خب، شاید اینجا سوال پیش بیاد که چرا باز هم از قیمت اموال غیرمنقول؟ یعنی باز هم عین ملک به زن نمیرسه؟ این یه نکته خیلی ظریفه. بله، سهم زن از قیمت اموال غیرمنقوله، اما یه نکته طلایی داره! قانونگذار این رو هم اضافه کرده که: «هرگاه ورثه از ادای قیمت امتناع کنند، زن می تواند حق خود را از عین اموال استیفا کند.» یعنی چی؟ یعنی اگه بقیه ورثه نخوان یا نتونن پول سهم زن رو از قیمت زمین و ساختمان بدن، زن حق داره که سهم خودش رو به صورت خود ملک یا زمین (عین اموال) مطالبه کنه. این یعنی عملاً دست زن برای گرفتن حقوقش خیلی بازتر شده و دیگه ورثه نمی تونن به بهانه اینکه «پول نداریم»، از پرداخت سهم زن شونه خالی کنند.

تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون

یه نکته خیلی مهم در مورد این قانون اینه که از چه تاریخی اجرا میشه. این اصلاحیه که در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۸۷ در مجلس تصویب شد، از تاریخ ۷ فروردین ۱۳۸۸ لازم الاجرا شده. مهم تر اینکه، ملاک برای اجرای این قانون، «تاریخ فوت متوفا» هست. یعنی اگه کسی قبل از ۷ فروردین ۱۳۸۸ فوت کرده باشه، قانون قدیمی برای تقسیم ارثش اجرا میشه و اگه بعد از این تاریخ فوت کرده باشه، این قانون جدید که سهم زن رو از همه اموال حساب می کنه، براش اعمال میشه. این نکته بر اساس نظریه مشورتی شماره ۳۶۸- ۱/۷-۸۸ مورخ ۳ خرداد ۱۳۸۸ اداره کل امور حقوقی و اسناد و امور مترجمین قوه قضاییه تاکید شده.

پس، اگرچه خبری از برابری کامل ارث فرزندان نیست، اما در مورد میزان ارث زن از مرد، یک تغییر بسیار مهم و مثبت اتفاق افتاده که جایگاه حقوقی زنان رو در تقسیم ارث به طور چشمگیری بهبود بخشیده و دیگه دستشون از ارث زمین و ملک شوهرشون کوتاه نیست. این یه دستاورد بزرگ برای قوانین جدید ارث در ایران به حساب میاد.

سوالات پرتکرار و نکات حقوقی مهم درباره ارث (اینا رو حتماً بدونید!)

مسائل مربوط به ارث و میراث پیچیدگی های خاص خودش رو داره و همیشه سوالات زیادی برای مردم پیش میاد. اینجا چند تا از پرتکرارترین سوالات رو با هم مرور می کنیم که دونستن جوابشون خیلی به دردتون می خوره:

آیا فرزندخوانده ارث می برد؟

نه، طبق قانون مدنی ایران، فرزندخوانده از والدین سرپرست خودش ارث نمی بره. رابطه ارث بر اساس نسب (همون رابطه خونی) یا سبب (مثل ازدواج) شکل می گیره. فرزندخواندگی یک رابطه قراردادی و حقوقیه و رابطه نسبی ایجاد نمی کنه که بخواد باعث ارث بردن بشه.

آیا جنین ارث می برد؟

بله، اگه جنین زنده متولد بشه و حتی برای یک لحظه هم زنده بمونه (مثلاً گریه کنه)، ارث می بره. بعد از اون، اگه فوت کنه، ارثش به ورثه خودش (مثلاً پدر و مادرش) منتقل میشه. شرط اصلی برای ارث بردن جنین، زنده متولد شدنه.

دادگاه صالح برای رسیدگی به امور ارث کدام است؟

مسائل مربوط به ارث، وصیت، تقسیم ترکه و انحصار وراثت، در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی هست و نه دادگاه خانواده. پس اگه کاری در این زمینه دارید، باید به دادگاه عمومی حقوقی مراجعه کنید.

آیا فرد می تواند وراث خود را از ارث محروم کند؟

نه، به هیچ وجه. طبق قانون، کسی نمی تونه ورثه خودش رو از ارث محروم کنه. ارث یک حق قانونیه که با فوت شخص ایجاد میشه و هیچ کس نمی تونه اون رو از ورثه خودش سلب کنه. البته میشه تا یک سوم اموال رو وصیت کرد، که اون هم بحثش جداست و در ادامه بهش اشاره می کنم.

موارد محرومیت از ارث (کجا ممکنه کسی از ارث محروم بشه؟)

اگرچه نمی توان ورثه را از ارث محروم کرد، اما در شرایط خاصی که خود قانون مشخص کرده، ممکنه فردی از ارث محروم بشه. مهمترین موردش قتل مورث هست. یعنی اگه کسی مورث خودش (کسی که ازش ارث می بره) رو عمداً به قتل برسونه، از ارث اون محروم میشه.

اهمیت گواهی انحصار وراثت و مراحل دریافت آن

گواهی انحصار وراثت یه سند خیلی مهمه که مشخص می کنه متوفی چه کسانی رو به عنوان ورثه داره و سهم هر کدوم از ارث چقدره. بدون این گواهی، عملاً هیچ کاری برای تقسیم یا نقل و انتقال اموال متوفی نمیشه انجام داد. برای دریافتش باید به شورای حل اختلاف یا دادگاه مراجعه کنید و مدارکی مثل شناسنامه و کارت ملی متوفی و ورثه، عقدنامه، و استشهادیه رو ارائه بدید. این گواهی کلید شروع تمام کارهای مربوط به ارثه.

تفاوت وصیت و ارث

این دو تا با هم فرق دارند. ارث، اون چیزیه که طبق قانون و قواعد مشخص، بعد از فوت شخص بین ورثه تقسیم میشه. اما وصیت، اون چیزیه که خود شخص در زمان حیاتش، برای بعد از فوتش تعیین می کنه که تا یک سوم اموالش رو می تونه به هر کس (چه ورثه باشه چه نباشه) ببخشه. بیشتر از یک سوم، باید به تایید وراث برسه.

مسائل حقوقی ارث، پر از جزئیات و ظرافت های خاص خودشه. کوچک ترین اشتباه یا عدم آگاهی می تونه منجر به ضایع شدن حقوق شما یا دردسرهای بزرگ بشه. پس حواستون رو خوب جمع کنید.

جمع بندی: تمایز میان واقعیت ها و گمانه زنی ها و توصیه های پایانی

خب، رسیدیم به آخر خط این بررسی جامع و خودمونی. بیایید یه جمع بندی سریع داشته باشیم تا همه چیز برامون روشن بشه و بدونیم توی دنیای قانون جدید ارث برابر زن و مرد دقیقاً کجا ایستادیم.

خلاصه وضعیت از این قراره:

1. در مورد ارث برابر دختر و پسر و تغییر سهم الارث فرزندان: با اینکه یه طرحی در مجلس تصویب شده، اما هنوز شورای نگهبان اون رو تایید نکرده و در نتیجه، هنوز به قانون تبدیل نشده و لازم الاجرا نیست. پس، قانون فعلی همچنان همون قانون قدیمی پسر دو برابر دختر هست. گول شایعات رو نخورید!
2. در مورد سهم الارث زوجه یا همسر از شوهر: اینجا دیگه داستان فرق می کنه و یه خبر خوب داریم! از سال ۱۳۸۸ به بعد، با اصلاح مواد ۹۴۶ و ۹۴۹ قانون مدنی، زن از تمام اموال شوهرش (چه منقول و چه غیرمنقول) ارث می بره. این یعنی اون محدودیت قدیمی که زن از عین زمین ارث نمی برد، برداشته شده و این تغییر یک قانون لازم الاجرای فعلی هست. این واقعاً یک پیشرفت مهم در قانون ارث زن از شوهر محسوب میشه.

همونطور که دیدید، مسائل مربوط به انحصار وراثت و تقسیم ترکه، پر از پیچیدگی ها و جزئیات حقوقی هست که دونستنشون برای هر کسی لازمه. گاهی اوقات یه کلمه یا یه تاریخ می تونه سرنوشت کل یک پرونده رو عوض کنه و حقوق افراد رو تحت تاثیر قرار بده. متاسفانه، خیلی ها به خاطر عدم آگاهی یا پیگیری ناصحیح، حقوق خودشون رو از دست میدن یا وارد دعواهای طولانی و خسته کننده میشن.

توصیه خیلی مهم من به شما اینه: در مسائل مربوط به ارث، هیچ وقت تنها و بدون مشاوره ی حقوقی جلو نرید. حتی اگه فکر می کنید همه چیز ساده و واضحه، باز هم یک وکیل متخصص می تونه راهنماییتون کنه و از بروز مشکلات آینده جلوگیری کنه.

یه وکیل متخصص در ارث، با تسلط کامل به قانون مدنی ارث و آخرین تحولات حقوقی، می تونه بهترین مسیر رو برای شما روشن کنه، جلوی تضییع حقوق تون رو بگیره و کاری کنه که تمام مراحل قانونی، از گرفتن گواهی انحصار وراثت گرفته تا تقسیم ترکه، به بهترین شکل ممکن و با کمترین دغدغه انجام بشه.

امیدوارم این مقاله تونسته باشه ابهامات شما رو در مورد «قانون جدید ارث برابر زن و مرد» برطرف کنه و دید روشن تری نسبت به وضعیت فعلی قوانین ارث در ایران بهتون بده. یادتون باشه، دانش، قدرت میاره و در مسائل حقوقی، این قدرت می تونه از حقوق شما محافظت کنه.

تیم وکلای متخصص ما با سال ها تجربه در پرونده های ارث و میراث، آماده ارائه مشاوره های حقوقی دقیق و راهنمایی شما در کلیه مراحل انحصار وراثت و تقسیم ترکه هستند. جهت کسب مشاوره تخصصی و رزرو وقت، با شماره های [شماره تماس] یا از طریق واتساپ [شماره واتساپ] با ما در ارتباط باشید.