روایتی از معنویت امام حسن عسکری(ع)

برای توضیح این توصیف که در روایتی از قول احمدبن عبیدالله بن خاقان عامل خراج و رئیس املاک شهر قم آمده است باید ابتدا اشاره کرد که  امام حسن عسکری(ع) یازدهمین پیشوای شیعیان هشتم ربیع الثانی سال ۲۳۲ هجری قمری در مدینه به دنیا آمد.

پدرش امام هادی(ع) دهمین امام شیعیان و به نقل از منابع شیعی مادرشان حُدیث یا «حدیثه» نام داشت. وقتی امام هادی به شهادت رسید فرزندش امام حسن عسکری(ع) مدت ۶ سال عهده دار امامت بود. او در مدت کوتاه خلافت خود با سه تن از خلفای عباسی هم دوره و از جانب آنان به شدت تحت فشار و محدودیت بود. امام در تاریخ ۲۶۰ قمری به دستور معتمد به شهادت رسید و در سامرا و در کنار مزار پدرش به خاک سپرده شد.

شخصیت معنوی امام حسن عسکری (ع)

آن حضرت مدتی از ایام حبس خود را نزد شخصی به نام «علی بن اوتامیش» گذراند و این مرد با همه شدت بغض و عداوت به آل محمد پس از یک روز از مشاهده احوال امام از پیروان و معتقدان امام شد. او چنین آورده است:

«عباسیان و منحرفان از آل محمد (ص) بر «صالح بن وصیف» که متصدی زندان امام بود فشار آوردند که بر امام در زندان سخت بگیرد و او گفت دو تن از شریرترین افراد را مأمور این کارکرده است؛ اما با دیدن حسن بن علی تحول یافته و به عبادت و نماز روی آورده اند. وقتی علت این تغییر حالت را از ایشان پرسیدم گفتند از فیض دیدار امام به این سعادت رسیده ایم او تمام روزها را روزه می گیرد و هر شب تا بامداد به نماز ایستاده است با هیچ کس سخن نمی گوید و جز عبادت به کاری دیگر نمی پردازد مهابت او بدان حد است که وقتی به ما نگاه می کند به لرزه می افتیم و خود را به کلی می بازیم.»

روایت دیگر این است که در مجلس «احمدبن عبیدالله بن خاقان» که عامل خراج و رئیس املاک شهر قم بود صحبت از آل علی(ع) که در سامرا به سر می بردند به میان آمد. او چنین گفت:

«از علویان کسی را در عفاف و حسن سیرت و رفتار و شرف و احترام در خاندان خود و بنی هاشم و نزد خلیفه چون حسن بن علی بن محمد(ع) ندیدم. او بر قاطبه بنی هاشم مقدم بود و مقام و منزلتی والاتر از سایر مشایخ قریش و دولتمردان و سران سپاه و وزیران و کارمندان دولت و همه مردم سامرا داشت و همه با او به حرمت رفتار می کردند.

روزی در مجلس رسمی پدرم ایستاده بودم که پرده داران گفتند که ابومحمد ابن الرضا بر در است. پدرم با بانگ بلند گفت راه را باز کنید تا بیاید. من تعجب کردم که چطور جرأت کردند از کسی با کنیه نزد پدرم نام ببرند. جز خلیفه و ولیعهد او یا کسانی که از خلیفه درباره آنها امر صادر شده بود هیچ کس را با کنیه نزد پدرم نام نمی بردند. پس مرد جوانی با چهره ای گندمگون و چشمانی درشت و سیاه و قامتی معتدل و رویی زیبا از در درآمد. او را هیئتی نیکو و جلالی چشمگیر بود.

پدرم تا او را دید از جای برخاست و به سوی او رفت. ندیده بودم چنین رفتاری با کسی کرده باشد. وقتی به او رسید در آغوشش کشید و روی و سینه و شانه هایش را بوسید و دستش را گرفته بر مصلای خود نشانید و خود پهلوی او درحالی که رویش به او بود نشست. هنگام خطاب به او می گفت که جان من و پدر و مادرم فدای تو باد و من از رفتار او تعجب می کردم.

ناگاه حاجب درآمد و گفت الموفق برادر معتمد از راه رسید. رسم این بود که وقتی موفق پیش پدرم می آمد ابتدا مأموران تشریفات و محافظان او داخل می شدند و در دو صف می ایستادند تا وارد شود. پدرم مشغول صحبت بود که چشمش به غلامان ولیعهد افتاد. پس به حاجبان گفت ابومحمد را از پشت صف ها راهنمایی کنید که این مرد یعنی ولیعهد را نبیند. آنگاه هر دو از جای برخاستند. پدرم ابومحمد را در بر گرفت و تودیع کرد و او از مجلس بیرون رفت.

بعد از نماز عشا که پدرم کارها و گزارش های خود را برای خلیفه مرتب کرد من در برابرش نشستم. پرسید آیا کاری داری؟ گفتم آری اگر اجازت دهی. گفت اجازه دادم. گفتم مردی که امروز صبح این همه به او جلال و احترام می کردی و خود و پدر و مادرت را فدای او می کردی کیست؟ گفت ای پسرک من این امام رافضیان حسن بن علی معروف به ابن الرضا است و بعد از اندکی سکوت گفت اگر خلافت از دست بنی عباس برود در بنی هاشم هیچ کس شایسته تر از او برای خلافت نیست. او به خاطر فضل و عفاف و خویشتن داری و زهد و عبادت و اخلاق پسندیده و صلاح شایسته این مقام است. پدرش نیز مردی بزرگ و کریم و بخشنده و اصیل(جزل) و نبیل و فاضل بود.

احمدبن عبیدالله افزود از هر یک از بنی هاشم و سران سپاه و دولتمردان و قضات و فقها و سایر مردم که درباره ابومحمد سؤال می کردم همان پاسخ را می شنیدم و دوست و دشمن در ستایش او متفق القول بودند.»

این روایت دلیل محکمی است بر اینکه چرا یگانه فرزند آن حضرت یعنی مهدی منتظر(عج) را در هنگام وفات آن حضرت از انظار مخفی نگاه داشتند زیرا در آن زمان خلافت عباسی بر اثر ضعف شدید خلفا و ناشایستگی ایشان  درمعرض خطر بود و غلامان بر دربار خلافت مسلط بودند و امر و نهی به دست او بود.

از سوی دیگر در همان سال ها شورش صاحب الزنج در بصره و قیام یعقوب بن لیث صفار در ایران روی داد و خلافت در معرض تهدید قرار گرفت؛ بنابراین وجود شخصی مانند امام حسن عسکری(ع) و فرزند او برای عباسیان بسیار ناگوار بود چون می دانستند که اگر حادثه ای پیش آید و در آن جمعی از عباسیان از میان بروند هیچ کس شایسته تر از علویان و در میان آنها شایسته تر از امام و خاندانش برای خلافت نخواهد بود.

منابع:

«بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام» جلد ۵۰

پایان خبر اکسکو