حاتم بخشی از جیب هیرکانی

آفتاب نیوز :

طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال در اواخر سال ۱۳۹۹ عملیات اجرایی آن آغاز شد مهم ترین اهداف آن پس از اجرای قانون تنفس جنگل های هیرکانی از اواخر سال ۱۳۹۵ و لغو قرارداد طرح های جنگلداری به منظور پیشگیری از هرگونه بهره برداری تجاری و صنعتی از چوب های جنگلی شمال کشور بود.

جنگل های هیرکانی با ۱.۹ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می شود و تا گُلی داغ در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. بخشی کوچکی از جنگل های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد.

در ماه های گذشته یکی از جدی ترین مطالبه های دوستداران این میراث کهن در شهر های شمالی تداوم طرح توقف برداشت چوب از جنگل های هیرکانی بود.

دوستداران محیط زیست در شهر های مختلف مازندران با استفاده از ظرفیت شبکه های اجتماعی خواستار ممنوعیت برداشت جوب از جنگل های شمال شدند.

از طرف دیگر کارشناسان محیط زیست بر این باورند در شرایط فعلی دست درازی سوداگران چوب به این عرصه ملی بسیار افزایش یافته و برخورد با این سوداگران مهم ترین اولویت محسوب می شود.

آنها معتقدند در ماه های اخیر چندین نفر از محیط بانان جنگل های هیرکانی توسط قاچاقچیان چوب زخمی شدند و همه باید تلاش کنند تا این محیط بانان به تجهیزات روز مجهز شوند نه این که محدودیت ۱۰ ساله برداشت چوب لغو شود.

معاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در اوایل هفته جاری در سفری که مازندران داشتند برای دوستداران جنگل های هیرکانی حامل پیامی خوش و شادی بخش بودند و در این سفر تداوم طرح توقف برداشت چوب از جنگل های شمال را اعلام کردند.

قدمت جنگل های هیرکانی به طور دقیق مشخص نیست اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگل های هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیل های زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می روند.

در دنیایی که تاکنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده اند مجموعه ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است بلکه منبع عظیمی از گونه های منحصر به فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست چرا که این جنگل ها علاوه بر تامین اکسیژن در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل های هیرکانی بسیار موثر بوده اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب ترین سایت های گردشگری ایران به شمار می رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین های شمالی کشورمان شده است.

اولویت اول چیست

در این پیوندمعاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در سفر هفته جاری به مازندران با بیان این که اولویت نخست این سازمان حفاظت از عرصه ها طبیعی و جنگلی است که طبق برنامه مدون در حال اجرا است گفت: طرح توقف برداشت چوب از جنگل های شمال که از ۱۰ سال پیش شروع شده همچنان ادامه دارد و به هیچ عنوان جنگل های هیرکانی منبع تامین چوب نیست.

نقی شعبانیان فرسایش خاک ریزگردها آلودگی آب و خاک تغییر اقلیم و ده ها موارد دیگر از معضلات امروز منابع طبیعی برشمرد و اظهار کرد: اگر به دنبال بررسی ریشه این مشکلات باشیم اولین گزینه کم توجهی و بی توجهی به منابع طبیعی است.

وی اعلام کرد: بنا بر آمار های جهانی سالانه ۱۵ میلیارد درخت را از دست می دهیم و یا اینکه یک سوم درختان دنیا در معرض نابودی هستند این معضل در کشورمان نیز شرایط بهتری ندارد.

این مقام مسوول گفت: ایران ۱۵۵ میلیون هکتار عرصه منابع طبیعی دارد که جزو با ارزش ترین عرصه ها در جهان است که به لحاظ تنوع پوشش و نقش اکولوژی بی نظیر است اما بدانید عمده عرصه های منابع طبیعی ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند که مسوولیت حفاظت را دو چندان می کند.

شعبانیان ادامه داد: سه میلیون هکتار از این عرصه ها در خطه شمال وجود دارد که جزو با ارزش ترین ها است بنابراین مسوولیت این خطه سنگین تر است؛ معتقدم ظرفیت علمی و تحقیقاتی بسیار خوبی در این منطقه وجود دارد که باید آن را قدر دانسته و تقویت کنید.

معاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور بیان داشت: کنشگران و حافظان عرصه های طبیعی همواره یک فرصت هستند چرا که دلسوزانی هستند که باید از آنها بهره ببرید.

شعبانیان ادامه داد: تاکنون طرح های منابع طبیعی با مدیریت پایدار به سرانجام نرسیده است گرچه با سرعت خوبی در حال پیشروی است و استان مازندران نیز در این مقوله در کشور یک استان پیش رو است.

وی تاکید کرد: باید طرح های مدیریت پایدار به سرانجام برسد و در کنار آن طرح کاشت یک میلیارد درخت نیز باید با قوت در راستای حفاظت و احیای منابع طبیعی پیش برود.

معاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور یادآور شد: ظرفیت مراتع بسیار خوبی در استان مازندران وجود دارد که یک ظرفیت مطلوب چرای دام را فراهم آورده که نیازمند مدیریت است.

مردم جنگلبان واقعی

سرپرست جدید اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری اظهار کرد: تحت هیچ شرایطی زیبنده نخواهد بود در استان شاهد قطع درختان باشیم و جنگلبانان واقعی خود مردم هستند و قانونمندی در کنار مردم داری هدف اصلی سازمان منابع طبیعی است.

علی باقری جامخانه با تاکیدبر این که باید پای سودجویان و سوداگران چوب در استان برچیده شود ادامه داد: همه ما امانتدار میراث گذشتگان هستیم و امیدوارم از این امانتداری سربلند بیرون بیاییم.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشور های ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسور ها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگل های هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار ۶۷ گونه ماهی ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگل های هیرکانی می توان به گنجشک سانان سار دارکوب اردک نوک پهن قرقاول خزری کبک بلدرچین کبوتر جنگلی شاهین قوش دال قرقی اردک خاکستری عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال شوکا گرگ گراز خرس قهوه ای روباه سر دو سیاه شغال سمور تشی خارپشت موش جنگلی خرگوش گربه وحشی گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا کوهپایه های کم ارتفاع کوهپایه های بلند نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش بلوط توسکا نارون زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر به فرد هستند.