جزئیاتی تازه از سریال تلویزیونی شبیه «پس از باران»

آفتاب نیوز :

سریال «سوجان» را می توان به نوعی در ذیل درام عاشقانه – تاریخی از جنس سریال «پس از باران» قرار داد که نه فقط در بستر یک بافت جغرافیایی بومی که در درون سازوکار های اجتماعی و خرده فرهنگ بومی بازنمایی و روایت می شود؛ در عین این که استقلال فرمی و هویتی خود را به مثابه یک اثر نمایشی حفظ می کند. قبل از این که به قصه این سریال بپردازیم باید از قصه گو بودن آن بگوییم که عنصر روایت گری را به مثابه یک امتیاز برجسته می کند.

قصه «سوجان» از جایی آغاز شد که مادربزرگ «بانو» با بازی ثریا قاسمی برای نوه خود به نام «سوجان» تعریف کرد که در جوانی قرار بوده با پسری به اسم «امیر» ازدواج کند اما خان روستا به دلیل نداشتن فرزند پسر تصمیم می گیرد با «سوجان» به عنوان همسر چهارم خود ازدواج کند. همین مساله باعث می شود «سوجان» و نامزد شیرینی خورده او از روستا فرار کنند و تحت تعقیب قرار بگیرند.

چند مولفه در این قصه وجود دارد؛ یکی ماجراجویانه بودن قصه ای پرفراز و نشیب است که با تعقیب و گریزی عاشقانه گره می خورد و بالطبع کنجکاوی مخاطب را برای پیگیری داستان برمی انگیزد. دوم این که بین گذشته و حال ارتباطی دراماتیک برقرار کرده و به آن امکان می دهد تا در فرم های چرخشی بین گذشته و حال به روایت قصه خود بپردازد. گرچه ریتم بیرونی قصه تند نیست اما ریتم درونی آن متاثر از التهاب قصه مخاطب را پای تماشای خود می نشاند.

آن چه به این قصه عاشقانه سفرگونه و پرماجرا بُعد اجتماعی و عمق می بخشد گره خوردن آن با وقایع اجتماعی و سیاسی قصه است که سویه رئالیستی و تاریخی آن را پررنگ کرده و تصویری واقع گرایانه تر به درام می بخشد. به این موارد باید سویه ها و صورت های زیبایی شناختی سریال را هم اضافه کرد که از ظرفیت طبیعی شمال برای قاب بندی های زیبا و چشم گیر بهره برده و امکان حظ بصری را برای مخاطب ایجاد می کند.

تنوع لوکیشن و نما های زیبا از طبیعت شمال قاب های چشم نوازی ایجاد کرده که تماشایی است. نشانه شناختی موجود در طبیعت و بافت جغرافیایی قصه ضمن ارتباط تلویحی با موقعیت های عاشقانه التهاب و خشونت نهفته در پس رخداد های سیاسی قصه را تلطیف می کند.

«سوجان» را باید سریالی با قصه زنانه دانست که سه زن یک خانواده از نسل های مختلف را به تصویر می کشد؛ قصه ای که هم ناظر به دشواری زیستن زنانه در تاریخ معاصر است و هم در زیرمتن خود در دفاع از زنانگی صورت بندی می شود. در این میان خود «سوجان» به مثابه قهرمان قصه صرفا محور درام نیست؛ بلکه تصویری قهرمانانه از زنانگی را هم به نمایش می گذارد. به این هم باید اشاره کرد که سوژه گی زن در این جا در سه موقعیت زنانگی همسربودگی و مادرانگی به تصویر کشیده می شود.

«سوجان»؛ قصه زنی که می خواهد قوی باشد

سریال «سوجان» را می توان در دو روایت روانشناختی و جامعه شناسانه – تاریخی مورد خوانش قرار داد که به میانجی یک قصه عاشقانه به بازخوانی تحولات اجتماعی و سیاسی ایران معاصر در فاصله سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۵۷ می پردازد. در پس این تحولات اجتماعی و سیاسی صیانت از نهاد خانواده در دل تلاطم های آن برهه تاریخی برجسته شده چنان که گاهی لحنی حماسی پیدا می کند.

پرداخت به نظام ارباب و رعیتی حاکم بر دوران تاریخی قصه از حیث دراماتیکی تقابل های قهرمان – ضدقهرمانی ایجاد کرده که ضمن تحلیل جامعه شناختی از سازوکار های نظام سلطه در ذیل سیستم ارباب و رعیتی نبردی تنش زا از یک جدال اجتماعی فراهم می کند که موجب می شود داستان در لایه های چندگانه ای استقرار بیابد.

آن چه در این سریال مهم است همین رویکرد جامعه شناسی تاریخی بر فضای قصه و روایت آن است. بر این مبنا می توان گفت گرچه سریال «سوجان» با محوریت زندگی یک دختر یا زن روستایی در خطه سرسبز گیلان ساخته شد اما شمایلی از زیست – جهان زنانه در یک واقعیت ملتهب را به تصویر می کشد که می توان آن را به دوره های تاریخی دیگر هم تعمیم داد.

به عبارت دیگر فقط با یک روایت تاریخی از موقعیت زنانه مواجه نیستیم؛ بلکه با یک وضعیت تاریخی از زن و زنانگی مواجه ایم که در پیوند و کنش با جامعه و تحولات آن برساخته می شود. وضعیتی که قرار است نه فقط نسبت قدرت و زن که تصویری از قدرت زنانه را ترسیم کرده و از زنان قدرتمندی که سرنوشت را به اراده فردی خود گره می زنند بگوید.

از این حیث انتخاب گیلان به عنوان محیط جغرافیایی و فرهنگی قصه هوشمندانه است؛ چرا که زنان گیلانی همواره دوشادوش مردان در نبرد زندگی می جنگند و می ایستند. ضمن این که انتخاب گیلان به عنوان محل قصه ضمن پایتخت زدایی و گریز از قصه های آپارتمانی فرهنگ بومی و محلی گیلان را به عنوان یکی از غنی ترین فرهنگ های قومی به تصویر می کشد و آداب و رسوم محلی و بومی را در یک روایت دراماتیک عمق می بخشد.

این عمق به معنی روایت جزئی نگرانه مناسبات و خرده فرهنگ های خطه گیلان است که نشان از شناخت و اشراف نویسندگان اثر با آن دارد. به عبارت دیگر با شکلی از قوم نگاری و روایت مردم نگارانه از فرهنگ گیلان مواجه هستیم که سویه ای مستندگونه به آن می بخشد.

فارغ از نمایش رئالیستی آداب و رسوم مردم گیلان شرافت اخلاقی و اتحاد و همبستگی آن ها را هم به نمایش می گذارد و مثلا در یکی از سکانس ها وقتی مردم متوجه نیت خبرچینی بزاز می شوند از او خرید نمی کنند و تحریمش می کنند و نمونه هایی دیگر از این موقعیت ها که به بازنمایی جزیی نگرانه و واقع گرایانه فرهنگ مردم گیلان می پردازد.

ضمن این که به همین دلیل از بازیگران بومی هم استفاده شده که خود مصداقی از عدالت خواهی نه فقط در درون قصه که در تولید اثر هم است و استعداد های نهفته در استان ها را نیز کشف و معرفی می کند.

در پس همه این مولفه های فرمی و مضمونی آن چه بیش از هر چیز در سریال «سوجان» مهم است موقعیت و شخصیت خود سوجان به عنوان زنی قوی است که هم در تحکیم بنیاد خانواده می کوشد و هم در برابر تحکم استبداد می ایستد تا شمایلی از یک زن قهرمان و شکوه زنانگی را به نمایش بگذارد.