فرق بازپرسی با دادیاری

شاید برای شما هم پیش آمده که در یک پرونده قضایی، اسم «بازپرس» و «دادیار» را در کنار هم بشنوید و این سوال ذهنتان را مشغول کند که اصلاً این دو مقام چه فرقی با هم دارند و هر کدام چه نقشی را ایفا می کنند؟ خیلی ها این دو واژه را به جای هم به کار می برند، در حالی که وظایف و اختیاراتشان با هم فرق می کند. بازپرس مثل یک قاضی مستقل در دادسرا، وظیفه کشف حقیقت و انجام تحقیقات مقدماتی جرایم رو داره و قرار نهایی پرونده رو صادر می کنه، در حالی که دادیار بیشتر نقش نماینده دادستان رو بازی می کنه و اقداماتش معمولاً باید به تأیید دادستان برسه. شناخت این تفاوت ها به شما کمک می کنه تا وقتی خدای نکرده گذرتون به دادسرا افتاد، تصویر شفاف تری از روند کار داشته باشید و بدونید با چه کسی طرف هستید.

به زبان ساده، فهمیدن تفاوت بازپرس با دادیار برای هر کسی که ممکنه با سیستم قضایی سر و کار پیدا کنه، از نون شب هم واجب تره. تصور کنید یه اتفاقی افتاده و شما شاکی یا متهم هستید؛ اگه ندونید هر کدوم از این عزیزان چه کارهایی رو می تونن انجام بدن، ممکنه سردرگم بشید یا حتی نتونید درست از حقوق خودتون دفاع کنید. برای همین، تو این مقاله قراره شیرجه بزنیم تو دنیای دادسرا و حسابی کالبدشکافی کنیم که بازپرس کیه، دادیار چیه، چه اختیاراتی دارن و تو کدوم مرحله از پرونده سر و کله شون پیدا می شه. پس اگه دلتون می خواد یه بار برای همیشه این قضیه رو بفهمید، تا آخر این مطلب با ما باشید.

دادسرا، قلب تپنده عدالت کیفری

قبل از اینکه بریم سراغ فرق بازپرسی با دادیاری، باید اول یه آشنایی مختصر با خودِ «دادسرا» پیدا کنیم. دادسرا رو می شه قلب تپنده تحقیقات کیفری دونست؛ جایی که اولین قدم ها برای کشف جرم، پیدا کردن مجرم و جمع آوری شواهد برداشته می شه. فکرش رو بکنید، یه جرمی اتفاق افتاده، اولین جایی که پرونده میره کجاست؟ درسته، دادسرا. دادسرا بازوی اجرایی دادگاه هاست تو مرحله ای که هنوز هیچ حکمی صادر نشده.

توی دادسرا، چند تا مقام قضایی اصلی مشغول به کار هستن که هر کدومشون وظایف خودشون رو دارن و مثل یه تیم، دست به دست هم می دن تا پرونده رو پیش ببرن. این مقامات شامل دادستان (که رئیس دادسرا محسوب میشه)، معاون دادستان، بازپرس و دادیار هستن. این وسط، یه سلسله مراتبی هم وجود داره که تعیین می کنه کی رئیس کیه و هر کسی تا چه حد می تونه مستقل عمل کنه. حالا که یه دید کلی پیدا کردیم، وقتشه بریم سراغ نقش بازپرس و دادیار.

بازپرس: کاشف حقیقت پرونده های کیفری

بازپرس، که بهش «قاضی تحقیق» هم میگن، یه مقام قضایی خیلی مهمه که توی دادسرا حضور داره. وظیفه اصلی و اساسی بازپرس چیه؟ اینه که مثل یه کارآگاه حرفه ای، تحقیقات مقدماتی پرونده های کیفری رو انجام بده. یعنی چی؟ یعنی دنبال حقیقت بگرده، ببینه واقعاً جرمی اتفاق افتاده یا نه، اگه افتاده کی مرتکب شده و چه شواهد و مدارکی برای اثباتش وجود داره. ماده ۸۹ قانون آیین دادرسی کیفری هم همین رو میگه: شروع به تحقیقات مقدماتی از سوی بازپرس منوط به ارجاع دادستان است.

بازپرس تو تحقیقاتش نسبتاً مستقله؛ یعنی لازم نیست برای هر قدمی که برمی داره از دادستان اجازه بگیره، البته در برخی موارد مهم باید با دادستان هماهنگ باشه. این استقلال بهش کمک می کنه که بی طرفانه و بدون هیچ گونه فشاری، حقیقت رو کشف کنه. مهم ترین وظایف و اختیارات بازپرس رو می تونیم تو این چند مورد خلاصه کنیم:

• کشف جرم و جمع آوری دلایل: هدف اولش اینه که بفهمه واقعاً جرمی اتفاق افتاده یا نه و بعدش هر مدرکی که به این قضیه کمک می کنه رو جمع آوری کنه.
• شناسایی متهم: وقتی جرم ثابت شد، باید متهم رو پیدا کنه و ازش بازجویی کنه.
• صدور قرارهای تأمین کیفری: برای اینکه مطمئن بشه متهم فرار نمی کنه یا سر به نیست نمیشه، می تونه قرارهایی مثل بازداشت موقت، وثیقه، یا کفالت صادر کنه. این ها برای اینه که متهم در دسترس باشه تا تحقیقات کامل بشه.
• صدور قرارهای نهایی دادسرا: بعد از اینکه تحقیقاتش تموم شد، بازپرس بر اساس شواهد و مدارک، یکی از این سه تا قرار رو صادر می کنه:
  • قرار جلب به دادرسی: اگه به این نتیجه برسه که متهم واقعاً جرمی مرتکب شده و دلایل کافی برای محکومیتش وجود داره، پرونده رو با این قرار می فرسته دادگاه تا قاضی رأی نهایی رو صادر کنه.
  • قرار منع تعقیب: اگه دلایل کافی برای اثبات جرم پیدا نکنه یا متهم بی گناه تشخیص داده بشه، با این قرار پرونده رو مختومه می کنه و جلوی پیگیری بیشتر رو می گیره.
  • قرار موقوفی تعقیب: اگه بعد از شروع تحقیقات، دلایل قانونی پیش بیاد که دیگه نمیشه پرونده رو ادامه داد (مثلاً فوت متهم یا گذشت شاکی در بعضی جرایم)، این قرار رو صادر می کنه.

یه نکته خیلی مهم اینه که تو بعضی جرایم حسابی سنگین و مهم، فقط بازپرس حق رسیدگی و تحقیق داره. ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری دقیقا به همین موضوع اشاره می کنه. جرایمی مثل اعدام، قصاص، حبس ابد، قطع عضو یا جنایات عمدی با دیه سنگین، فقط و فقط توی شعبه بازپرسی مورد تحقیق قرار می گیرن. این نشون می ده که بازپرس جایگاه ویژه ای در رسیدگی به پرونده های مهم و پیچیده داره.

دادیار: نماینده دادستان و پیگیر اجرای قانون

حالا نوبت می رسه به دادیار. دادیار هم یه مقام قضاییه، اما با بازپرس فرق اساسی داره. مهم ترین فرق اینه که دادیار، برخلاف بازپرس، نماینده دادستان محسوب میشه و زیر نظر مستقیم دادستان کار می کنه. یعنی چی؟ یعنی دادیار بازوی اجرایی دادستانه و هر کاری که می کنه، باید به اطلاع دادستان برسه و تو خیلی از موارد، باید تأیید دادستان رو هم داشته باشه. ماده ۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری این رو به صراحت بیان می کنه.

تصور کنید دادستان مثل مدیر عامل یه شرکت بزرگه و دادیارها هم مثل مدیران میانی اون شرکت. مدیر میانی نمی تونه بدون اطلاع و تأیید مدیر عامل، یه تصمیم بزرگ و مهم بگیره. دادیار هم همینطوره؛ تو انجام تحقیقات، جمع آوری شواهد و حتی صدور بعضی قرارها، نیاز به اجازه و تأیید دادستان یا معاونش داره. این نشون می ده که استقلال دادیار خیلی کمتر از بازپرسه.

دادیارها انواع مختلفی دارن که هر کدومشون وظایف خاص خودشون رو دارن و به دادستان تو بخش های مختلف کمک می کنن:

• دادیار اظهارنظر: این دادیار، تو مواردی که بازپرس قراری صادر کرده، نظرش رو در مورد اون قرار به دادستان میگه. یعنی مثل یه مشاور، به دادستان کمک می کنه تا بهترین تصمیم رو بگیره. اگه بازپرس قراری صادر کنه و دادیار اظهارنظر باهاش مخالف باشه، نظرش رو به دادستان اعلام می کنه و تصمیم نهایی رو دادستان می گیره.
• دادیار اجرای احکام: بعد از اینکه حکمی از دادگاه صادر شد، این دادیار وظیفه داره بر اجرای درست اون حکم نظارت کنه. مثلاً اگه کسی محکوم به زندان شده، این دادیار پیگیری می کنه که حکم زندانش درست و طبق قانون اجرا بشه.
• دادیار ناظر زندان: این دادیار مسئول سرکشی به زندان ها و نظارت بر اوضاع و احوال زندانی هاست. مثلاً در مورد مرخصی یا عفو زندانی ها، این دادیار نظر میده و تصمیمات لازم رو پیگیری می کنه.
• دادیار نماینده دادستان در دادگاه: گاهی اوقات دادیار به نمایندگی از دادستان در جلسات دادگاه حاضر میشه و از کیفرخواستی که دادسرا صادر کرده دفاع می کنه.

همونطور که می بینید، دادیارها بیشتر نقش های تخصصی و اجرایی دارن و همه شون هم زیر چتر نظارتی دادستان فعالیت می کنن. این وابستگی به دادستان باعث میشه که دادیار فقط تو جرایم کم اهمیت یا با ارجاع مستقیم دادستان، بتونه کارهای تحقیقاتی رو انجام بده.

حالا واقعاً فرق بازپرس و دادیار چیه؟ (مقایسه جامع)

تا اینجا با وظایف و ماهیت کاری هر کدوم از این عزیزان آشنا شدیم. اما برای اینکه فرق بازپرسی با دادیاری براتون مثل روز روشن بشه، بهتره اون ها رو توی یه جدول کنار هم بذاریم و تفاوت های کلیدیشون رو با هم ببینیم:

ویژگی	بازپرس	دادیار
جایگاه سازمانی	قاضی تحقیق و مقام سوم دادسرا بعد از دادستان و معاونش	نماینده دادستان و مقام چهارم (معمولاً پایین ترین) دادسرا
استقلال عمل	استقلال بیشتر، تو خیلی از تحقیقات خودش مستقله و فقط در موارد خاص نیاز به تأیید دادستان داره	استقلال کمتر، بیشتر کارهایش نیاز به تأیید و نظارت دادستان داره
صلاحیت در جرایم	صلاحیت عام در تمام جرایم، حتی جرایم خیلی سنگین (ماده ۳۰۲)	صلاحیت محدودتر، معمولاً در جرایم سبک تر یا با ارجاع مستقیم و صریح دادستان
نحوه حل اختلاف با دادستان	در صورت اختلاف نظر با دادستان، دادگاه مرجع حل اختلافه	در صورت اختلاف نظر با دادستان، حرف دادستان حرف آخره
ماهیت اصلی وظیفه	کشف حقیقت و انجام تحقیقات بی طرفانه و مستقل برای رسیدن به نتیجه	نمایندگی از دادستان، نظارت و پیگیری اجرای تصمیمات و دستورات او
صدور قرارهای نهایی	صلاحیت صدور قرارهای نهایی (جلب به دادرسی، منع تعقیب، موقوفی تعقیب)	در صورت ارجاع، قرارهای صادره باید به تأیید دادستان برسه

همونطور که از جدول بالا پیداست، تفاوت بازپرس و دادیار مثل تفاوت راننده با کمک راننده نیست، بلکه هر کدوم وظایف مشخص و جایگاه خاص خودشون رو دارن. بازپرس مثل کسی می مونه که مسیر رو کامل شناسایی می کنه و نقشه رو می کشه، اما دادیار مثل کسیه که بر اساس اون نقشه، به جزئیات اجرایی می پردازه و گزارش کارش رو به دادستان میده. در واقع، بازپرس حکم یک قاضی تحقیق رو داره که خودش راساً تصمیم می گیره و دادیار بیشتر نقش معاون و مجری دستورات دادستان رو ایفا می کنه.

یه مثال دیگه بزنیم: اگه یه پرونده قتل داشته باشیم، از اونجایی که جرم خیلی سنگینیه و تو ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری اومده، قطعاً کارش از ابتدا به بازپرس ارجاع میشه و دادیار نمی تونه مستقیماً وارد تحقیقات این پرونده بشه. اما اگه یه پرونده سرقت ساده یا توهین باشه، ممکنه دادستان اون رو به دادیار ارجاع بده تا تحقیقات اولیه رو انجام بده.

تو دادسرا کی به کیه؟ سلسله مراتب مقامات قضایی

همونطور که قبلاً اشاره کردیم، تو دادسرا هم مثل هر سازمان دیگه ای، یه سلسله مراتب مشخص وجود داره. این سلسله مراتب برای اینه که کارها با نظم و هماهنگی پیش بره و هر کسی بدونه جایگاه و مسئولیتش چیه. اگه بخوایم مقامات قضایی دادسرا رو از بالا به پایین ردیف کنیم، ترتیبش اینجوریه:

1. دادستان: این آقا یا خانم، رئیس کل دادسراست. همون مدعی العموم که از حقوق عمومی دفاع می کنه. دادستان بالاترین مقام دادسراست و همه کارهای دیگه باید زیر نظر و با تأیید ایشون انجام بشه. ایشون تصمیم نهایی رو برای پیگیری یا عدم پیگیری پرونده ها می گیره و مثل یه رهبر ارکستر عمل می کنه.
2. معاون دادستان: دست راست دادستانه. اگه دادستان نباشه یا وظایفش رو بهش تفویض کنه، معاون دادستان جای ایشون رو می گیره و کارهای مدیریت و نظارت رو انجام میده.
3. بازپرس: بعد از دادستان و معاونش، بازپرس قرار می گیره. با اینکه بازپرس تو کارش استقلال زیادی داره، اما بالاخره یه پله پایین تر از دادستانه و تو یه سری موارد باید گزارش کارش رو به دادستان بده یا از ایشون تأیید بگیره. اما در نهایت، قرارهای نهایی رو خودش صادر می کنه.
4. دادیار: پایین ترین مقام تو این سلسله مراتبه. دادیار بیشتر نقش اجرایی داره و همونطور که گفتیم، برای خیلی از کارهایش، باید تأیید دادستان رو داشته باشه. به همین خاطره که تو مواقع اختلاف نظر بین دادیار و دادستان، حرف دادستان حرف آخره و دادیار باید ازش تبعیت کنه.

این سلسله مراتب نشون میده که از نظر جایگاه و استقلال، بازپرس از دادیار بالاتره. دادیار، بیشتر نماینده و بازوی اجرایی دادستان محسوب میشه، در حالی که بازپرس خودش یه قاضی تحقیق مستقل به حساب میاد. این تفاوت در سلسله مراتب مستقیماً روی اختیارات و شیوه حل اختلافاتشون با دادستان تأثیر میذاره.

قاضی، بازپرس و دادیار: فرق این سه تا در چیه؟

حالا که فرق بازپرسی با دادیاری رو فهمیدیم، شاید براتون سوال پیش بیاد که پس «قاضی» کجای این ماجراست و چه فرقی با این دو نفر داره؟ این سه تا مقام، هر کدوم نقش های کاملاً متفاوتی تو فرآیند عدالت کیفری ایفا می کنن و دونستن تمایز بینشون خیلی مهمه.

قاضی: قاضی کسیه که تو دادگاه میشینه و بعد از اینکه تحقیقات پرونده کامل شد و کیفرخواست صادر شد، بر اساس مدارک، شواهد و دفاعیات طرفین، رأی نهایی رو صادر می کنه. قاضی تو دادگاه، تصمیم گیرنده نهاییه و حکمش لازم الاجراست. استقلال قاضی از همه بیشتره و هیچ مقامی نمی تونه تو رأی اون دخالت کنه. به قول معروف، قاضی «تاج سر» دادگاهه و وظیفه اش اجرای عدالته.

بازپرس و دادیار: این دو مقام، همونطور که گفتیم، تو دادسرا فعالیت می کنن. کار اصلی اون ها «تحقیقات مقدماتی» و «آماده سازی پرونده» برای دادگاهه. اونا مثل قاضی، رأی نهایی صادر نمی کنن و فقط پرونده رو برای رسیدگی نهایی به دادگاه می فرستن. تفاوت بازپرس و دادیار هم که قبلاً مفصل بهش اشاره کردیم؛ بازپرس استقلالش بیشتره و تو جرایم مهم تر ورود می کنه، در حالی که دادیار نماینده دادستانه و کارهایش بیشتر جنبه اجرایی و نظارتی داره.

به زبان ساده، دادسرا مثل یه پیش تولیده برای یه فیلم سینمایی. بازپرس و دادیار، تیم تحقیقاتی و آماده سازی هستن که بازیگرها رو پیدا می کنن، سناریو رو بررسی می کنن و همه چیز رو برای کارگردان (قاضی) آماده می کنن. بعدش کارگردان روی صندلی میشینه و با استفاده از همه اون اطلاعات، فیلم رو کامل می کنه و به نمایش میذاره (رأی صادر می کنه). پس قاضی، بازپرس و دادیار هر سه مهم هستن، اما نقش های کاملاً مجزایی تو این نمایش عدالت دارن.

یادتون باشه که بازپرس و دادیار در دادسرا، وظیفه کشف حقیقت و آماده سازی پرونده رو به عهده دارن، اما رأی نهایی و صدور حکم فقط کار قاضی تو دادگاهه.

بازپرس و دادیار چه محدودیت ها و الزامات قانونی دارن؟

اینکه یه مقام قضایی اختیاراتی داره، به این معنی نیست که می تونه هر کاری دلش خواست انجام بده. هر دو مقام بازپرس و دادیار، طبق قانون، یه سری محدودیت ها و الزامات دارن که باید حتماً رعایت کنن. این محدودیت ها برای اینه که حقوق افراد حفظ بشه و از سوءاستفاده از قدرت جلوگیری بشه.

محدودیت های بازپرس

بازپرس، با اینکه استقلال عمل نسبی داره، اما تو انجام وظایفش با یه سری خط قرمزها و قوانین روبه روه:

• عدم رها کردن پرونده: بازپرس حق نداره به خاطر اینکه متهم پیدا نشده یا در دسترس نیست، پرونده رو کنار بذاره. وظیفه اش اینه که تحقیقات رو تا تهش بره و همه تلاشش رو برای کشف حقیقت و پیدا کردن متهم به کار بگیره. یعنی نباید به قول معروف، پرونده رو زیر میزی کنه!
• محدودیت در رسیدگی به جرایم منافی عفت: تو پرونده هایی که مربوط به جرایم منافی عفت (مثل زنا یا لواط) هستن، بازپرس معمولاً نمی تونه مستقیم وارد تحقیق بشه و از افراد سوالاتی بپرسه. مگه اینکه شاکی خصوصی وجود داشته باشه یا جرم در انظار عمومی و جلوی چشم همه اتفاق افتاده باشه. تو این موارد هم فقط می تونه تو همون حد شکایت یا آنچه در ملاء عام اتفاق افتاده، تحقیقات رو پیش ببره.
• عدم قلم خوردگی در اوراق بازجویی: مدارک و اوراق بازجویی، اسناد رسمی محسوب میشن. بازپرس حق نداره تو این اوراق چیزی رو قلم بزنه یا پاک کنه. اگه نیاز به اصلاحی باشه، باید روش خط کشیده بشه، اصلاحیه جدید نوشته بشه و بعد هم بازپرس و هم متهم اون رو امضا و تأیید کنن. این کار برای حفظ اعتبار و صحت مدارکه.
• الزام به سرعت در رسیدگی به پرونده های بازداشتی: اگه یه متهمی تو بازداشت باشه، بازپرس موظفه که سریع تر به پرونده اش رسیدگی کنه و حق نداره پرونده رو به تأخیر بندازه. تو این موارد، بازپرس حتی حق مرخصی، ماموریت یا تعطیلی نداره؛ چون باید پیگیر وضعیت متهم بازداشتی باشه.

محدودیت های دادیار

دادیار هم به نوبه خودش، محدودیت هایی داره که بیشتر به خاطر وابستگیش به دادستانه:

• عدم صلاحیت در جرایم مهم: دادیار نمی تونه به پرونده های مهم و سنگین که تو ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده، رسیدگی کنه. این پرونده ها مثل قتل، اعدام یا حبس ابد مستقیماً به بازپرس ارجاع میشن.
• نیاز به تأیید دادستان: تو خیلی از اقدامات قضایی، دادیار باید حتماً تأیید دادستان رو داشته باشه. مثلاً اگه بخواد قرار تأمینی صادر کنه، این قرار باید به تأیید دادستان برسه.

نکته جالب اینجاست که بعضی از این محدودیت ها بین بازپرس و دادیار مشترکه. مثلاً همین الزام به سرعت در رسیدگی به پرونده های متهمان بازداشتی، هم برای بازپرس صدق می کنه و هم برای دادیار. این نشون می ده که سیستم قضایی چقدر رو سرعت و دقت تو پرونده های مربوط به آزادی افراد حساسه.

چطور بازپرس یا دادیار بشیم؟ (شرایط و مراحل استخدام)

شاید بعد از خوندن این مطالب، این سوال براتون پیش بیاد که اصلاً چطور میشه بازپرس یا دادیار شد؟ ورود به این مشاغل قضایی، مثل هر شغل حساس دیگه ای، شرایط و مراحل خاص خودش رو داره. نکته جالب اینه که شرایط عمومی ورود به شغل بازپرسی و دادیاری تقریباً مثل همه و فرق اصلیشون بیشتر به نوع مسئولیت ها و سلسله مراتبشون برمی گرده.

شرایط عمومی

برای اینکه بتونید پا تو این مسیر بذارید، باید این شرایط اولیه رو داشته باشید:

• تابعیت ایران: باید شهروند جمهوری اسلامی ایران باشید.
• اعتقاد به اسلام: اعتقاد به دین مبین اسلام و التزام عملی به احکام اون، یکی از شروط اصلیه.
• عدم سوءپیشینه کیفری: نباید هیچ گونه سابقه کیفری یا محکومیت مؤثری داشته باشید.
• سلامت جسمی و روانی: باید از نظر جسمی و روانی کاملاً سالم باشید و هیچ گونه اعتیادی به مواد مخدر نداشته باشید.
• پایان خدمت سربازی: برای آقایون، داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت از سربازی الزامیه.

شرایط تحصیلی

داشتن تحصیلات مرتبط، پایه و اساس ورود به این مشاغله:

• باید مدرک کارشناسی حقوق داشته باشید.
• یا مدرک کارشناسی الهیات با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی.
• داشتن مدارک بالاتر مثل کارشناسی ارشد یا دکترا در رشته های حقوق هم امتیاز محسوب میشه.

شرایط سنی

یک شرط مهم دیگه، محدودیت سنیه:

• معمولاً متقاضیان باید بین 23 تا 39 سال سن داشته باشن. این شرط سنی برای اینه که افرادی وارد این مشاغل بشن که هم جوون و باانگیزه باشن و هم به اندازه کافی پختگی و تجربه زندگی رو کسب کرده باشن.

مراحل گزینش

رسیدن به جایگاه بازپرس یا دادیار به همین سادگی ها نیست و باید مراحل گزینش رو با موفقیت پشت سر گذاشت:

1. آزمون کتبی: اول از همه باید تو یه آزمون کتبی تخصصی شرکت کنید و نمره قبولی رو بیارید.
2. مصاحبه تخصصی: بعد از قبولی تو آزمون، یه مصاحبه تخصصی باهاتون انجام میشه که توش دانش حقوقی، قدرت استدلال و توانایی های تحلیلیتون سنجیده میشه.
3. مصاحبه عقیدتی و گزینش: این مرحله هم برای بررسی اعتقادات دینی و اخلاقی و تناسب شخصیتی شما با شغل قضاوت انجام میشه.

بعد از طی موفقیت آمیز همه این مراحل، تازه وارد دوره کارآموزی میشید و بعد از اون، در صورت تأیید نهایی، به عنوان دادیار یا بازپرس مشغول به کار خواهید شد. مسیر طولانی و پرچالشیه، اما برای کسانی که عشق به عدالت و حقوق دارن، می تونه خیلی باارزش باشه.

سوالات متداول

بازپرس بالاتر است یا دادیار؟

از نظر سلسله مراتب و استقلال عمل در دادسرا، بازپرس بالاتر از دادیار است. بازپرس، قاضی تحقیق محسوب می شود و در بسیاری از موارد استقلال بیشتری در تصمیم گیری و صدور قرارهای قضایی دارد، در حالی که دادیار نماینده دادستان است و اقداماتش نیازمند تأیید دادستان می باشد.

آیا می توان به قرارهای بازپرس اعتراض کرد؟

بله، در موارد قانونی مشخص، طرفین پرونده (شاکی یا متهم) می توانند به برخی از قرارهای صادره از سوی بازپرس اعتراض کنند. این اعتراض باید طبق مهلت های قانونی و به مرجع صالح (معمولاً دادستان یا دادگاه) ارائه شود.

در صورت عدم حضور بازپرس، چه کسی وظایف او را انجام می دهد؟

در برخی موارد و با رعایت سلسله مراتب، اگر بازپرس در دسترس نباشد، دادیار و یا حتی دادستان می تواند وظایف بازپرس را انجام دهد. البته این موضوع تابع شرایط و ضوابط خاص قانونی است و صرفاً در موارد ضروری و با ارجاع صورت می گیرد.

ارجاع پرونده به بازپرس بهتر است یا دادیار؟

اینکه پرونده به بازپرس ارجاع شود یا دادیار، بستگی به نوع و اهمیت جرم و نظر دادستان دارد. جرایم مهم و سنگین (مثل موارد ذکر شده در ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری) مستقیماً به بازپرس ارجاع می شوند. در جرایم کم اهمیت تر، ممکن است پرونده به دادیار ارجاع شود. مهم این است که مسیر قانونی پرونده طی شود، نه اینکه به کدام مقام ارجاع داده شود.

ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری چه ارتباطی با صلاحیت بازپرس و دادیار دارد؟

ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری، جرایم مهمی را مشخص می کند که رسیدگی و انجام تحقیقات مقدماتی در مورد آن ها منحصراً در صلاحیت بازپرس است. این جرایم شامل مواردی مانند جرایم مستوجب اعدام، قصاص، حبس ابد، قطع عضو و برخی جرایم تعزیری درجه سه و بالاتر می شود. دادیاران اجازه رسیدگی به این جرایم را ندارند و این نشان دهنده تفاوت اساسی در اختیارات و صلاحیت های این دو مقام است.

حرف آخر

حالا دیگه می دونید که فرق بازپرسی با دادیاری فقط یه اسم نیست، بلکه پشت هر کدوم یه دنیای از وظایف، اختیارات و محدودیت های قانونی خوابیده. دیدیم که بازپرس، اون قاضی تحقیقاتی مستقله که دنبال کشف حقیقت میره و دادیار، بازوی اجرایی دادستانه که بیشتر کارهای اجرایی و نظارتی رو انجام میده. این دو مقام، با وجود تفاوت هاشون، هر کدوم یه پازل مهم تو سیستم عدالت کیفری کشورمون هستن و کارشون مکمل همدیگه است.

امیدواریم با خوندن این مقاله، ابهامات ذهنتون در مورد این دو مقام قضایی برطرف شده باشه. البته دنیای حقوق و قضا خیلی پیچیده تر از این حرفاست و این توضیحات فقط یه راهنمای کلی بود. اگه خدای نکرده خودتون یا عزیزانتون با پرونده ای سروکار پیدا کردید، بهترین کار اینه که حتماً با یه وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه مثل یه قطب نما تو این مسیر پر پیچ و خم، راه رو بهتون نشون بده و از حقوق شما دفاع کنه.